Το μεγάλο πείραμα της ελπίδας

Του ΜΑΝΟΥ ΔΑΝΕΖΗ επίκουρος καθηγητής Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Τμήμα Φυσικής.

Επειτα από 16 χρόνια επίπονων προσπαθειών, επιτυχιών και αποτυχιών, άρχισε να εξελίσσεται το μεγάλο πείραμα στο CERN, τα αποτελέσματα του οποίου μέλλουν να αλλάξουν τα ευρύτερα πολιτισμικά δεδομένα μας.


Πέρα όμως από τα τεχνικά και επιστημονικά δεδομένα, που ίσως λίγοι έως ελάχιστοι αντιλαμβάνονται, αυτό που ενδιαφέρει τον μέσο πολίτη είναι να πάρει σαφείς απαντήσεις σε μια σειρά κατανοητών ερωτημάτων, αμφιβολιών και φόβων που έχουν διατυπωθεί σε σχέση με το πείραμα αυτό.

1 Το πρώτο ερώτημα αφορά το κόστος του πειράματος σε σχέση με την αναγκαιότητα και τη σκοπιμότητά του.

- Οπως γνωρίζουμε, η προσπάθεια αυτή κόστισε 10 δισ. δολάρια, ένα ποσό μυθικό για τα μέτρα τόσο ενός μέσου πολίτη όσο και για τις οικονομικές δυνατότητες ενός και μόνο μικρού κράτους. Τα χρήματα, όμως, αυτά δεν αποτελούν παρά το 1/4 από τα 40 δισ. δολάρια που ξόδεψε η Κίνα για τη διεξαγωγή των φετινών Ολυμπιακών Αγώνων.

- Για να κατανοήσουμε την αναγκαιότητα και τη σκοπιμότητα του πειράματος, πρέπει να αντιληφθούμε ποια θα είναι η επίδραση των αποτελεσμάτων αυτού του επιστημονικού πειραματισμού πάνω στη δομή και την εξέλιξη της κοινωνίας των ανθρώπων.

Η εκάστοτε επιστημονική γνώση αναπτύσσεται πάνω σε μιαν αξιωματική και φιλοσοφική αποδοχή κάποιων βασικών εννοιών, όπως αυτών της ύλης, της μάζας, του χρόνου, του χώρου και της διάστασης. Οπως πολλοί θα γνωρίζουν, η σύγχρονη Φυσική έχει ανατρέψει δραματικά τις απόψεις μας που αφορούν τις προηγούμενες έννοιες.

Ηδη από τις αρχές του 20ού αιώνα η Θεωρία της Σχετικότητας μας δίδαξε ότι οι διαστάσεις του σύμπαντος είναι περισσότερες από τρεις και ότι το Σύμπαν μας δεν υπακούει στο σύνολό του στη Νευτώνεια Φυσική και την Ευκλείδεια Γεωμετρία.

Κάτω από αυτά τα δεδομένα, οι νόμοι του σύμπαντος, μέρος του οποίου είναι η Γη μας, δεν είναι αυτοί που πιστεύαμε μέχρι σήμερα, γεγονός που αναμφίβολα έχει τεράστιες επιπτώσεις τόσο στην εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού όσο και στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου.

Για όλα τα προηγούμενα έχουμε μέχρι σήμερα ισχυρότατες πειραματικές «ενδείξεις» αλλά όχι μια «τελική» πειραματική απόδειξη. Την απόδειξη αυτή ελπίζουμε ότι θα την πάρουμε μέσω του πειράματος του CERN.

2 Πώς όμως οι νέες αυτές επιστημονικές απόψεις μπορούν να επηρεάσουν την κοινωνική ζωή και τον πολιτισμό μας;

- Ας δώσουμε ένα παράδειγμα. Οπως γνωρίζουμε, ένα σύνολο κοινωνικών θεωριών, οι οποίες έχουν μετασχηματιστεί και σε πολιτικά συστήματα, στηρίζουν τη φιλοσοφία, αλλά και την πρακτική τους, πάνω στις παλαιές και ξεπερασμένες έννοιες της ύλης και της μάζας.

Τα κοινωνικά αυτά συστήματα, αν δεν θέλουν να περιθωριοποιηθούν, πρέπει να αναθεωρήσουν αυτές τις αντιλήψεις τους, λαμβάνοντας υπόψη τα νέα επιστημονικά δεδομένα.

- Στο επίπεδο της θεολογίας πρέπει να γίνει αρχικά αποδεκτό ότι η άποψη, π.χ. του Μεγάλου Βασιλείου, ότι το Σύμπαν γεννήθηκε από ένα υλικό που προϋπήρχε, είναι ορθή και επιστημονικά δεκτή. Είναι πλέον γνωστό ότι πριν από την αμφιλεγόμενη «Μεγάλη Εκρηξη» προϋπήρχαν οι συμπαντικές περίοδοι του Plank και της Πληθωριστικής Διόγκωσης. Η «Μεγάλη Εκρηξη», ακόμα και αν συνέβη, δεν ήταν η αρχή του Σύμπαντός μας, αλλά ένα μεταγενέστερο στιγμιότυπό του. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι θεολογικές απόψεις της προχριστιανικής ιουδαϊκής γραμματείας περί Γενέσεως του Σύμπαντος, οι οποίες είχαν βρει μια επαρκή κάλυψη μέσω της θεωρίας της «Μεγάλης Εκρηξης», πρέπει να αναθεωρηθούν. Η επιστήμη σήμερα βρίσκεται πολύ πιο κοντά στο κοσμολογικό μοντέλο του Λεύκιππου και του Δημόκριτου παρά στο προχριστιανικό εβραϊκό πρότυπο της Γενέσεως.

3 Επίσης, πρέπει να απαντηθεί το μεγάλο ερώτημα που φοβίζει και βασανίζει τον κόσμο, αποδίδοντας χρήματα στους επιτήδειους. Ως αποτέλεσμα του πειράματος του CERN θα δημιουργηθεί μια μελανή οπή που θα καταβροχθίσει τη Γη και όλο το Σύμπαν;

- Αρχικά ας κάνουμε μια παρατήρηση που έχει ξεφύγει από κάθε σχολιασμό. Οι φόβοι που αναπτύσσονται, ακόμα και από διάσημους επιστήμονες, σε σχέση με το πείραμα, συνίστανται στο ότι, δημιουργώντας συνθήκες παρόμοιες με εκείνες των πρώτων στιγμών του Σύμπαντος, θα δημιουργήσουν μια μελανή οπή.

Οπως δηλώνει, όμως, αυτή η τοποθέτηση, η γενικευμένη άποψη της σύγχρονης επιστήμης είναι ότι το Σύμπαν μας αναδύθηκε μέσα από μια μελανή οπή η οποία δημιουργήθηκε μέσα σε ένα προϋπάρχον υλικό. Ως εκ τούτου, η Δημιουργία του Σύμπαντος δεν έχει καμιά σχέση με ένα «μεταφυσικό» μπαμ ενός «μεταφυσικού» υλικού που ξαφνικά και αναίτια εμφανίστηκε μέσα στο τίποτα, προερχόμενο από το τίποτα.

- Το γεγονός αυτό είναι κάτι που, στη χώρα μας, δεν αρέσει ή και φοβίζει, για λόγους που δεν έχουν καμιά σχέση με την επιστήμη.

4 Και, τέλος, ας δώσουμε μια απάντηση στο ερώτημα αν θα μας καταπιεί μια μαύρη τρύπα που μπορεί να δημιουργηθεί.

Οχι, εφόσον μέσω του πειράματος αυτού οι συνθήκες που θα δημιουργηθούν δεν αναπαριστούν τις συνθήκες της «Μεγάλης Εκρηξης», δηλαδή των συνθηκών δημιουργίας μιας μελανής οπής, αλλά πολύ κοντινές της. Το πόσο κοντινές, είναι σχετικό, και για τον κοινό ανθρώπινο νου είναι σχεδόν αμελητέες, μόλις ένα εκατομμυριοστό του δευτερολέπτου. Για την επιστήμη όμως και την τεχνολογία ο χρόνος αυτός, κάτω από τις συνθήκες καμπυλότητας που θα δημιουργηθούν, είναι ένα τεράστιο διάστημα, που απέχει πάρα πολύ από τη στιγμή δημιουργίας μιας μελανής οπής.

Και εκτός αυτού, η επιστήμη και οι επιστήμονες δεν αγνοούν ποτέ τα ρίσκα ενός πειράματος. Για το λόγο αυτό, το πείραμα θα εξελίσσεται με τόσο αργούς ρυθμούς ώστε να δίνεται η δυνατότητα, σε κάθε βήμα, να γίνεται ένας ενδελεχής έλεγχος των αποτελεσμάτων, με σκοπό να αποκλειστεί κάθε δυσάρεστο ενδεχόμενο.

5 Πέρα, όμως, από τους επιστημονικούς του στόχους, το πείραμα του CERN φέρνει στον κόσμο ένα μήνυμα αισιοδοξίας.

Μέσα στα σπλάχνα μιας απάνθρωπης κοινωνίας που τόσο μας πληγώνει, υπάρχει και αναπτύσσεται μια άλλη, διαφορετική κοινωνία, που ειρηνικά και αθόρυβα ζει και δημιουργεί οραματιζόμενη τ' άστρα.

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 21/09/2008