Ούτε μήνας δεν είχε περάσει -κυκλοφόρησε την 7η Σεπτεμβρίου- από την αγγλόφωνη έκδοση του γκράφικ νόβελ «Logicomix» του δικού μας Απόστολου Δοξιάδη, από τον βρετανικό οίκο «Bloomsbury».
Το μυθιστόρημα σε μορφή κόμικς, με θέμα την περιπέτεια της Λογικής, του οποίου η συγγραφή κράτησε επτά χρόνια, συνυπογράφεται από τον θεωρητικό της Πληροφορικής στο Μπέρκλεϊ, Χρίστο Χ. Παπαδημητρίου και τους κομίστες Αλέκο Παπαδάτο και Αννι Ντι Ντόνα. Η διεθνής απήχηση του «Logicomix» είχε διαφανεί ήδη από την ελληνική έκδοσή του, τον περασμένο Οκτώβριο, από τις εκδόσεις «Ικαρος». Από εκεί το αλίευσε ο βρετανικός εκδοτικός οίκος, για να γίνει το πρώτο γκράφικ νόβελ του καταλόγου του.
Μετά την έκδοση στη Μ. Βρετανία, το βιβλίο ακολούθησε μια «τρελή» και απρόσμενη πορεία υποδοχής σε μεγάλα διεθνή έντυπα («Independent», «Guardian», «Observer», «Times», «New York Times», «Financial Times»). Υποχρέωσε τον μεγάλο Αμερικανό πολιτικό επιστήμονα, θεατρικό συγγραφέα και ακτιβιστή, Χάουαρντ Ζιν, να το χαρακτηρίσει «σπάνιο και πνευματικό καλλιτεχνικό επίτευγμα, που θα επιτρέψει στους αναγνώστες να εξερευνήσουν γνωστικά πεδία που θεωρούσαν απαγορευμένα».
Αναλυτικότερα, το «Logicomix» είναι ένα από τα πρώτα εικονογραφημένα μυθιστορήματα στην Ελλάδα. Αποπειράται, και το καταφέρνει με τους καλύτερους όρους, να δείξει τον αγώνα των μεγάλων μαθηματικών στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα να θεμελιώσουν την επιστήμη στους κανόνες της λογικής. Τελικώς, οι προσπάθειες του Ράσελ, του Φρέγκε, του Βίτγκενσταϊν και του Γκέντελ απέβησαν άκαρπες. Η λογική τούς οδήγησε εκτός επιστήμης ή εντός του ψυχιατρείου.
Περιμένατε, κ. Δοξιάδη, να έχει το βιβλίο σας τέτοια αποδοχή;
«Η αλήθεια είναι ότι περίμενα να πάει καλά, αλλά αυτές οι επιδόσεις με εξέπληξαν. Ευχάριστα, βέβαια!»
Πού εκτιμάτε ότι οφείλεται η επιτυχία του;
«Στο βαθμό που η επιτυχία ερμηνεύεται λογικά, πιστεύω ότι πρέπει να αναζητηθεί σε κάποιες ιδιαιτερότητες του γκράφικ νόβελ. Αν και είναι πολύ νέα φόρμα, έχει ήδη κατακτήσει μια ουσιαστική ωριμότητα εκφραστικών μέσων. Κι όμως, κινείται, με ελάχιστες εξαιρέσεις, κυρίως στη θεματική των "υπερηρώων", είτε στην παραδοσιακή εκδοχή είτε στη μεταμοντέρνα αμφισβήτησή τους, όπως στο "Watchmen" του Αλαν Μουρ ή το "The Dark Knight Returns" του Φρανκ Μίλερ. Αντίθετα, το "Logicomix" υιοθετεί μια θεματική σοβαρού μυθιστορήματος, χωρίς κάποιο κόμπλεξ για τη μορφή του ως κόμικς. Αυτό πιστεύω ότι οι αναγνώστες το αποζητούν».
Δεν είναι η πρώτη φορά που ξεπερνάτε επιτυχημένα τα ελλαδικά σύνορα μ' ένα βιβλίο σας. Εχετε το προηγούμενο με τον «Θείο Πέτρο και την Εικασία του Γκόλντμπαχ». Πώς μπορεί ένας Ελληνας συγγραφέας να ξεφύγει από τα στενά πλαίσια των «επαρχιακών» του συμφραζομένων;
«Αυτό που συνέβη με τον "Θείο Πέτρο" και το "Logicomix" μπορώ να το σχολιάσω μόνο εκ των υστέρων, σαν να έγραψε τα βιβλία κάποιος άλλος. Γιατί, βλέπετε, στο στάδιο της δημιουργίας δεν σκέφτομαι καθόλου, να το πω έτσι, "μαρκετίστικα". Προσπαθώ να γράψω όσο καλύτερα μπορώ αυτό που θέλω να γράψω, και τίποτε άλλο. Μου φαίνεται, πάντως, λογικό ότι για να βγει κανείς από τη λογοτεχνία μιας "μικρής γλώσσας", όπως αντιμετωπίζονται σήμερα τα ελληνικά, ίσως πρέπει να προσφέρει κάτι αλλιώτικο ή καινούργιο, κάτι που οι ξένοι δεν θα βρουν στη δική τους. Αλλά, το ξαναλέω, αυτό είναι απλώς μια υπόθεση. Οχι, προς Θεού, συνταγή!».
Πρωταγωνιστής, δέτης και λύτης της ιστορίας σας είναι ο Βρετανός φιλόσοφος, μαθηματικός και ειρηνιστής Μπέρτραντ Ράσελ. Ποια είναι η ιδιαιτερότητά του, πάνω στην οποία κινήθηκε το σενάριό σας;
«Η ιστορία είναι πολυπρόσωπη, έχει αρκετούς πρωταγωνιστές, αλλά θεωρήσαμε ότι ο Ράσελ ήταν το καταλληλότερο κέντρο βάρους της αφήγησης, ως ήρωας, αλλά και ιδανικός αφηγητής. Οι περισσότεροι ήρωές μας πέρασαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους κλειδαμπαρωμένοι σε ένα γραφείο, με τα βιβλία, τα χαρτιά και τις σκέψεις τους. Αντίθετα, ο Ράσελ είναι πιο γήινος, πιο κατανοητός σε έναν αναγνώστη έξω από το χώρο της αφηρημένης μαθηματικής έρευνας. Ηταν ζωντανός, χαριτωμένος, με έντονες κοινωνικές ανησυχίες και δράση. Νομίζω ότι θα έκανε καλή παρέα με έναν σύγχρονο σκεπτόμενο άνθρωπο.
Ο Ράσελ πέρασε παιδικά χρόνια ιδιαίτερα επιβαρημένα ψυχολογικά, και ο ίδιος καταθέτει ότι ήταν ακριβώς αυτά που του δημιούργησαν την ανάγκη να μελετήσει, με παθιασμένη ένταση, τη λογική. Αυτό ταίριαζε πολύ στον τρόπο που θέλαμε να δούμε την ιστορία της λογικής, ως αποκούμπι δηλαδή για βάσανα ψυχικά και κοινωνικά, ένα αποκούμπι που, ενίοτε, αντί να είναι η λύση του προβλήματος, γίνεται αυτό το ίδιο το πρόβλημα».
Πώς θέλετε να διαβαστεί το δημιούργημά σας; Ως μια ιστορία της μαθηματικής λογικής στον εικοστό αιώνα ή, με αφορμή τα μαθηματικά, ως η δραματοποίηση της ζωής ενός ανθρώπου που βρέθηκε ανάμεσα σε δύο παγκόσμιους πολέμους;
«Από τη μια είναι το χρονικό μιας πνευματικής αναζήτησης κι από την άλλη η περιπέτεια των ανθρώπων που πρωταγωνίστησαν σ' αυτή, ανθρώπων που δεν μπορεί κανείς να ξεκόψει ούτε από τη δραματική εποχή που έζησαν ούτε από τα ψυχικά τους βάσανα».
Τολμάτε να εισαγάγετε σε κομβικά σημεία του «Logicomix» τον εαυτό σας και τους άλλους δημιουργούς του γκράφικ νόβελ. Θέλατε να τονίσετε ότι δεν είναι «χάρτινοι», όπως οι ήρωές τους, αλλά είναι άνθρωποι ζωντανοί με σάρκα και οστά;
«Ο πρώτος λόγος που μας οδήγησε να συμπεριλάβουμε στο βιβλίο, κατά κάποιο τρόπο, και την κατασκευή του, το "making of", ανάγεται στο ότι με τον Χρίστο Παπαδημητρίου, τον Αλέκο Παπαδάτο και την Αννι Ντι Ντόνα περάσαμε δυο χρόνια πριν αρχίσουμε τη συγγραφή και το σχεδιασμό με προετοιμασία, που περιλάμβανε διάβασμα, σκέψη αλλά και αρκετά χαλαρές συναντήσεις, όχι τόσο τακτικές, κάτι ανάμεσα σε συζήτηση και παρεούλα. Αυτές οι συναντήσεις μπήκαν σιγά σιγά τόσο πολύ μέσα στη σχέση μας με τα θέματα που πραγματεύεται το βιβλίο, που μας φάνηκε σχεδόν αφύσικο το να μην περιλάβουμε κάποιες απ' αυτές στην τελική του μορφή. Επιπλέον, η δική μας παρουσία είναι ένα ενδιάμεσο επίπεδο, ανάμεσα στο σύγχρονο αναγνώστη, που μπορεί να μην έχει ιδιαίτερη ενημέρωση για τα θέματα που καταπιανόμαστε, και τις αναζητήσεις των πρωταγωνιστών της ιστορίας. Δεν λειτουργούμε μέσα στο βιβλίο απλώς ως δημιουργοί, αλλά και ως πρώτοι αναγνώστες του. Κι έτσι, καθώς ο καθένας μας έχει άλλες γνώσεις, άλλο προβληματισμό και άλλη προσέγγιση στην ιστορία, δίνουμε στον αναγνώστη διαφορετικές δυνατότητες ανάγνωσης και διάφορα επίπεδα εξήγησης των ιδεών».
Γιατί αναζητάτε τα όρια μεταξύ λογικής και τρέλας και στην αρχαία τραγωδία, και ειδικότερα στην «Ορέστεια» του Αισχύλου;
«Στο πρώτο έργο της τριλογίας, ο Αισχύλος αναφέρει το βαθύ ανθρώπινο νόμο "έρξαντα παθείν": αυτός που δρα, υποφέρει. Πιστεύω ότι το όριο μεταξύ λογικής και τρέλας ορίζεται ακριβώς από την τραγική αλήθεια που βρίσκεται πίσω από την ανάγκη της δράσης. Απέναντι στη ζωή δεν μπορούμε να μείνουμε άπραγοι, πρέπει να δράσουμε, κι οι περισσότεροι θέλουμε να πιστεύουμε ότι δρούμε με γνώμονα τη λογική. Κι όμως, είμαστε συχνά έρμαια δυνάμεων που δεν καταλαβαίνουμε ή δεν γνωρίζουμε καν, εσωτερικών και εξωτερικών.
Ο Αισχύλος, που ακολουθούμε στο "Logicomix", επιχειρεί να βρει την έξοδο από το αδιέξοδο, ανάμεσα στη φρικτή σκληρότητα της ζωής και την ανάγκη για λογική, προς κάπου αλλού, προς ένα φως που ενσαρκώνει στο έργο η λύση της Αθηνάς, θεάς της σοφίας: η αλήθεια όχι ως λογική, αλλά ως υπέρβαση, ως χάρη».
Το γκράφικ νόβελ σας αρχίζει με δρόμους της Αθήνας, όπου είναι έντονες οι μνήμες της αρχαιότητας, και «ρίχνει την αυλαία» με μια παράσταση των «Ευμενίδων» του Αισχύλου. Μήπως θέλατε να τονίσετε την «ελληνικότητα» του δημιουργήματός σας;
«Να θυμίσω κατ' αρχήν ότι υπάρχει κι ένα κεφάλαιο στη μέση του βιβλίου με μια τελείως άλλη όψη της Αθήνας, πολύ σύγχρονη και διόλου "τουριστική" - το λέω για να τονίσω ότι δεν εξιδανικεύουμε κάποια γραφική αίσθηση της ελληνικότητας. Από την άλλη, όμως, πιστεύουμε ότι το αφηγηματικό πλαίσιο που φτιάχνουμε για το θέμα μας, στις αρχαίες ρίζες του δυτικού πολιτισμού, ταιριάζει πολύ στην ιστορία της λογικής μέσα στον εντελώς παράλογο εικοστό αιώνα, ειπωμένη ειδικά από Ελληνες. Κάτι θέλουμε να πιστεύουμε ότι μάθαμε από τους παλιούς, και σε αυτό ξαναγυρνούμε: πως όση σημασία και δύναμη κι αν έχει η λογική, που ξεκίνησε να γίνεται επιστήμη στα κλασικά χρόνια, σε ετούτα ακριβώς τα χώματα, τα μεγάλα προβλήματα του κόσμου δεν λύνονται μονάχα με τον Ευκλείδειο "κανόνα και διαβήτη"». *
Να επιβιώσει η στοχαστική ανθρώπινη φωνή που λέει ιστορίες
Πιστεύετε ότι στο μέλλον το βιβλίο θα συναντά ευκολότερα τους νέους όταν διαθέτει πιο «ποπ» μορφή, όπως είναι ένα γκράφικ νόβελ;
«Το γκράφικ νόβελ σίγουρα διαβάζεται ευκολότερα από τους νέους, που είναι πιο εξοικειωμένοι με τη γλώσσα της εικόνας. Δεν είναι, όμως, ο κύριος λόγος που με ελκύει. Εμένα με συνεπαίρνει για τις δυνατότητές του, την πολλαπλότητα των εκφραστικών κωδίκων που περιέχει».
Μήπως με τις νέες δυνατότητες που μας δίνει το e-book, που ενσωματώνει διαφορετικά μέσα (κείμενο, εικόνες, μουσική κ.ά.) θα ανοιχτούμε σε νέους τρόπους πρόσληψης της γνώσης, της τέχνης και της λογοτεχνίας;
«Η νέα πραγματικότητα του e-book τώρα αρχίζει να διαμορφώνεται, οπότε δεν ξέρουμε πού θα πάει. Ας περιμένουμε και θα δούμε. Ξέρουμε, όμως, ότι οι τρόποι πρόσληψης της γνώσης και της σκέψης αλλάζουν με τα νέα μέσα και ο Μάρσαλ ΜακΛούαν μας έμαθε ότι "το μέσο είναι το μήνυμα". Μ' άλλα λόγια, δεν μπαίνει το κάθε μήνυμα σε κάθε μέσο με τον ίδιο τρόπο, και αυτό πρέπει να μας προβληματίζει. Επιπλέον, τα νέα μέσα δημιουργούν νέα μηνύματα και νέες δυνατότητες ή νέες δυσκολίες στην πρόσληψη των παλιών.
Εγώ, από την πλευρά μου, μένω πιστός στην κεντρικότητα των αρχαίων μέσων. Νομίζω ότι τον ανθρώπινο νου τον πλάθει κυρίως ο λόγος, που παραμένει η οργανωτική αρχή όλων των αφηγηματικών τεχνών, παλιών και νέων, των κόμικς συμπεριλαμβανομένων. Ετσι, ελπίζω βαθιά να επιζήσει, παράλληλα με οποιοδήποτε νέο μέσο, και το μυθιστόρημα, η στοχαστική ανθρώπινη φωνή που λέει ιστορίες».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου