Η περιπέτεια χάνεται στα βάθη των αιώνων
Ποιος άραγε είναι περισσότερο αρμόδιος να μιλήσει για την επιστήμη της αρχαιότητας, ένας ιστορικός χωρίς επιστημονική παιδεία ή ένας ανιστόρητος φυσικός επιστήμονας;
Θέσαμε τα ερωτήματά μας στον αστροφυσικό Στράτο Θεοδοσίου, αναπληρωτή καθηγητή στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και συγγραφέα (συνήθως μαζί με τον Μάνο Δανέζη) πολλών αξιόλογων βιβλίων, στα οποία πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η ιστορία των επιστημονικών ιδεών.
- Μεγάλο μέρος του βιβλίου σας Η εκθρόνιση της Γης επικεντρώνεται στην εξέλιξη των κοσμολογικών και αστρονομικών αντιλήψεων των αρχαίων Ελλήνων. Με βάση τα όσα γνωρίζουμε σήμερα, ύστερα από 2 χιλιετίες εντατικών ερευνών, πόσο έχει συμβάλει η αρχαία ελληνική επιστήμη στη διαμόρφωση της σύγχρονης επιστήμης;
«Η εκθρόνιση της Γης ουσιαστικά παρουσιάζει τη διαπάλη των δύο κύριων συστημάτων εξήγησης του Κόσμου, του γεωκεντρικού και του ηλιοκεντρικού. Αυτή η διαπάλη αποτέλεσε μια επιστημονική διαμάχη η οποία είχε, ταυτόχρονα, τεράστιες θρησκευτικές, κοινωνικές, φιλοσοφικές αλλά και πολιτικές προεκτάσεις. Σήμερα βέβαια ακολουθούμε το ηλιοκεντρικό σύστημα, που κύριοι εισηγητές του ήταν οι Πυθαγόρειοι και ο Αρίσταρχος ο Σάμιος ήδη από τον 3ο π.Χ. αιώνα και όχι βέβαια οι νεότεροι Δυτικοί αστρονόμοι. Ωστόσο, το κοσμολογικό πρόβλημα δεν είναι ακόμα λυμένο. Η σύγκρουση κοσμολογικών ιδεών συνεχίζεται μέχρι σήμερα και οι βασικές αστρονομικές μας γνώσεις, καθώς και οι θεμελιακές γνώσεις μας της σύγχρονης Φυσικής βασίζονται στις απόψεις των ανεπανάληπτων προσωκρατικών φιλοσόφων, η επιστημονική σκέψη των οποίων είναι ζωντανή μέχρι σήμερα».
- Δεδομένων των πενιχρών παρατηρησιακών μέσων που διέθεταν οι αστρονόμοι και οι κοσμολόγοι της ελληνιστικής περιόδου, πώς εξηγεί ένας σύγχρονος αστροφυσικός τον πλούτο και την ακρίβεια των θεωρητικών κατακτήσεων της «αρχαίας» επιστήμης;
«Η ιστορία της αστρονομίας θεωρεί -βάσει βέβαια των όσων γνωρίζουμε σήμερα- ότι οι αστρονόμοι και οι κοσμολόγοι της ελληνιστικής περιόδου διέθεταν πενιχρά παρατηρησιακά μέσα. Ωστόσο και καλές παρατηρήσεις έκαναν και προχώρησαν κατά πολύ τη θεωρητική έρευνα. Οι καλές αστρικές παρατηρήσεις τους δείχνουν ότι είχαν κάποια υποβοηθητικά όργανα και ήξεραν να τα χρησιμοποιούν. Εκεί όμως που διέπρεψαν ήταν στις ενορατικές ή, αν προτιμάτε, στις θεωρητικές κατακτήσεις τους στο χώρο τόσο της αστρονομίας όσο και των άλλων θετικών επιστημών.
Συνέλαβαν την έννοια του απείρου και τη θεωρία της βιολογικής εξέλιξης (Αναξίμανδρος), την αέναη μεταβολή των όντων και της ύλης (Ηράκλειτος), την απειρία των Κόσμων (Μητρόδωρος, Επίκουρος), τη δομή του ατόμου (Λεύκιππος, Δημόκριτος), την επ' άπειρον διαιρετότητα της ύλης (Αναξαγόρας)· καθώς και κοσμολογικά μοντέλα που μας οδηγούν ακόμα και σε σύγχρονες θεωρίες της αστροφυσικής, όπως η πληθωριστική θεωρία».
- Ο διάσημος Ιταλός ιστορικός της επιστήμης Lucio Russo στο βιβλίο του Η λησμονημένη επανάσταση υποστηρίζει, με πλήθος επιχειρημάτων, την «αιρετική» άποψη ότι η νεότερη επιστήμη δεν γεννήθηκε στη Δύση κατά τον 17ο αιώνα αλλά, αντίθετα, στη Μεγάλη Ελλάδα των ελληνιστικών χρόνων, τον 3ο αιώνα π.Χ. Αν αυτό αληθεύει, πώς εξηγείται μια τόσο εξόφθαλμη παραχάραξη της αλήθειας σχετικά με την ιστορία της επιστήμης; Και γιατί εμείς οι Ελληνες την αποδεχόμαστε αδιαμαρτύρητα και την υιοθετούμε επίσημα στα διδακτικά μας βιβλία;
«Οχι μόνο ο Lucio Russo αλλά και εμείς σε όλα τα βιβλία μας υποστηρίζουμε ότι η πραγματική επανάσταση της επιστήμης δεν έγινε στη Δύση κατά τον 17ο αιώνα, αλλά άρχισε στην Ιωνία τον 6ο αιώνα π.Χ., τότε που διαχωρίστηκε ο μύθος από τον λόγο, και ολοκληρώθηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, τον 3ο αιώνα π.Χ. Αυτή η επανάσταση, όμως, δεν είχε συνέχεια ούτε από τη στρατοκρατική Ρώμη ούτε από το θεοκρατικό Βυζάντιο. Μη σας πω δε, ότι δεν είναι λησμονημένη επανάσταση, αλλά ότι "έπρεπε" να λησμονηθεί! Πώς αλλιώς θα καρπώνονταν τις επιστημονικές επιτεύξεις του αρχαίου ελληνικού πνεύματος οι λογοκλόποι και οι αντιγραφείς του; Στη Δύση, κατά τον 17ο αιώνα, έγινε απλώς μια ρήξη των λογίων προς τις ασφυκτικές απόψεις του αριστοτελισμού.
Μάλιστα, για να ακριβολογούμε, η πραγματική επανάσταση στην επιστήμη και την τεχνολογία, όπως ακριβώς τις εννοούμε σήμερα, έγινε μόνο κατά τον 19ο αιώνα.
Οσον αφορά την παραχάραξη της αλήθειας, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι πρώτοι καθηγητές στο ελεύθερο ελληνικό κράτος ήταν εξ Εσπερίας ορμώμενοι. Αυτά σπούδασαν, αυτά δίδαξαν, αυτά έμαθαν οι επίγονοι και μαθητές τους και αυτά οι ίδιοι συνέχισαν να διδάσκουν. Σήμερα, τα πάντα έχουν αλλάξει και σε μας έγκειται να δείξουμε την αλήθεια στην ιστορία της επιστήμης και να περάσει αυτή η αλήθεια στα διδακτικά μας βιβλία. Από ποιους περιμένουμε να το κάνουν, από τους γείτονές μας;».
- Γιατί όμως, κατά τη γνώμη σας, αυτή η μεγάλη ελληνιστική επανάσταση στον χώρο των θετικών επιστημών δεν βρήκε ισάξιους συνεχιστές στη Ρώμη, το Βυζάντιο και τον Μεσαιωνικό Δυτικό πολιτισμό; Κοντολογίς, γιατί χρειάστηκαν πάνω από 2.000 χρόνια για να «ανακαλύψουν» εκ νέου τις μεθοδολογικές αρχές και τις τεχνολογικές δυνατότητες της ελληνιστικής επιστήμης;
«Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η μεγάλη ελληνιστική επανάσταση στο χώρο των θετικών επιστημών δεν βρήκε ισάξιους συνεχιστές στη Ρώμη, το Βυζάντιο και τον Μεσαιωνικό Δυτικό πολιτισμό για διάφορους λόγους. Το πρακτικό και στρατοκρατικό πνεύμα της Ρώμης δεν ενδιαφερόταν για τα επιτεύγματα της επιστήμης αλλά για βραχυπρόθεσμα τεχνικά αποτελέσματα,. Αυτό πάει να πει ότι απομακρύνθηκε από τη βασική έρευνα, που είναι ο αρωγός της τεχνολογίας. Το ίδιο λάθος κάνει σήμερα η σύγχρονη Ελλάδα, αλλά ποιος ακούει...
Το Βυζάντιο, στην προσπάθεια του ενιαίου θρησκευτικού δόγματος, εξαφάνισε τις Σχολές, τους ιδιοφυείς δασκάλους και τα ελεύθερα πνεύματα. Επόμενο ήταν η θετική γνώση να λησμονηθεί, ενώ αντίθετα άκμασαν οι θεολογικές σπουδές. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν και στιβαροί λόγιοι που κράτησαν αναμμένη τη δάδα των θετικών επιστημών -μια έρευνα που αυτή την περίοδο μας απασχολεί ιδιαίτερα.
Τέλος, ο Μεσαιωνικός Δυτικός πολιτισμός, απορροφημένος και δοσμένος στην αριστοτελική αυθεντία, δεν καλλιέργησε ούτε την αυτενέργεια ούτε την παραγωγική έρευνα. Ετσι, πέρασαν περίπου 20 αιώνες... Αλλά ευτυχώς οι αρχαίοι Ελληνες ήταν πάλι εκεί. Οι Δυτικοί γνώρισαν, κυρίως από τις αραβικές μεταφράσεις τους, την αρχαιοελληνική επιστημονική σκέψη και μ' αυτήν ως αφετηρία θεμελίωσαν ό,τι σήμερα αποκαλούμε "ευρωπαϊκό" πολιτισμό».
Θέσαμε τα ερωτήματά μας στον αστροφυσικό Στράτο Θεοδοσίου, αναπληρωτή καθηγητή στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και συγγραφέα (συνήθως μαζί με τον Μάνο Δανέζη) πολλών αξιόλογων βιβλίων, στα οποία πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η ιστορία των επιστημονικών ιδεών.
- Μεγάλο μέρος του βιβλίου σας Η εκθρόνιση της Γης επικεντρώνεται στην εξέλιξη των κοσμολογικών και αστρονομικών αντιλήψεων των αρχαίων Ελλήνων. Με βάση τα όσα γνωρίζουμε σήμερα, ύστερα από 2 χιλιετίες εντατικών ερευνών, πόσο έχει συμβάλει η αρχαία ελληνική επιστήμη στη διαμόρφωση της σύγχρονης επιστήμης;
«Η εκθρόνιση της Γης ουσιαστικά παρουσιάζει τη διαπάλη των δύο κύριων συστημάτων εξήγησης του Κόσμου, του γεωκεντρικού και του ηλιοκεντρικού. Αυτή η διαπάλη αποτέλεσε μια επιστημονική διαμάχη η οποία είχε, ταυτόχρονα, τεράστιες θρησκευτικές, κοινωνικές, φιλοσοφικές αλλά και πολιτικές προεκτάσεις. Σήμερα βέβαια ακολουθούμε το ηλιοκεντρικό σύστημα, που κύριοι εισηγητές του ήταν οι Πυθαγόρειοι και ο Αρίσταρχος ο Σάμιος ήδη από τον 3ο π.Χ. αιώνα και όχι βέβαια οι νεότεροι Δυτικοί αστρονόμοι. Ωστόσο, το κοσμολογικό πρόβλημα δεν είναι ακόμα λυμένο. Η σύγκρουση κοσμολογικών ιδεών συνεχίζεται μέχρι σήμερα και οι βασικές αστρονομικές μας γνώσεις, καθώς και οι θεμελιακές γνώσεις μας της σύγχρονης Φυσικής βασίζονται στις απόψεις των ανεπανάληπτων προσωκρατικών φιλοσόφων, η επιστημονική σκέψη των οποίων είναι ζωντανή μέχρι σήμερα».
- Δεδομένων των πενιχρών παρατηρησιακών μέσων που διέθεταν οι αστρονόμοι και οι κοσμολόγοι της ελληνιστικής περιόδου, πώς εξηγεί ένας σύγχρονος αστροφυσικός τον πλούτο και την ακρίβεια των θεωρητικών κατακτήσεων της «αρχαίας» επιστήμης;
«Η ιστορία της αστρονομίας θεωρεί -βάσει βέβαια των όσων γνωρίζουμε σήμερα- ότι οι αστρονόμοι και οι κοσμολόγοι της ελληνιστικής περιόδου διέθεταν πενιχρά παρατηρησιακά μέσα. Ωστόσο και καλές παρατηρήσεις έκαναν και προχώρησαν κατά πολύ τη θεωρητική έρευνα. Οι καλές αστρικές παρατηρήσεις τους δείχνουν ότι είχαν κάποια υποβοηθητικά όργανα και ήξεραν να τα χρησιμοποιούν. Εκεί όμως που διέπρεψαν ήταν στις ενορατικές ή, αν προτιμάτε, στις θεωρητικές κατακτήσεις τους στο χώρο τόσο της αστρονομίας όσο και των άλλων θετικών επιστημών.
Συνέλαβαν την έννοια του απείρου και τη θεωρία της βιολογικής εξέλιξης (Αναξίμανδρος), την αέναη μεταβολή των όντων και της ύλης (Ηράκλειτος), την απειρία των Κόσμων (Μητρόδωρος, Επίκουρος), τη δομή του ατόμου (Λεύκιππος, Δημόκριτος), την επ' άπειρον διαιρετότητα της ύλης (Αναξαγόρας)· καθώς και κοσμολογικά μοντέλα που μας οδηγούν ακόμα και σε σύγχρονες θεωρίες της αστροφυσικής, όπως η πληθωριστική θεωρία».
- Ο διάσημος Ιταλός ιστορικός της επιστήμης Lucio Russo στο βιβλίο του Η λησμονημένη επανάσταση υποστηρίζει, με πλήθος επιχειρημάτων, την «αιρετική» άποψη ότι η νεότερη επιστήμη δεν γεννήθηκε στη Δύση κατά τον 17ο αιώνα αλλά, αντίθετα, στη Μεγάλη Ελλάδα των ελληνιστικών χρόνων, τον 3ο αιώνα π.Χ. Αν αυτό αληθεύει, πώς εξηγείται μια τόσο εξόφθαλμη παραχάραξη της αλήθειας σχετικά με την ιστορία της επιστήμης; Και γιατί εμείς οι Ελληνες την αποδεχόμαστε αδιαμαρτύρητα και την υιοθετούμε επίσημα στα διδακτικά μας βιβλία;
«Οχι μόνο ο Lucio Russo αλλά και εμείς σε όλα τα βιβλία μας υποστηρίζουμε ότι η πραγματική επανάσταση της επιστήμης δεν έγινε στη Δύση κατά τον 17ο αιώνα, αλλά άρχισε στην Ιωνία τον 6ο αιώνα π.Χ., τότε που διαχωρίστηκε ο μύθος από τον λόγο, και ολοκληρώθηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, τον 3ο αιώνα π.Χ. Αυτή η επανάσταση, όμως, δεν είχε συνέχεια ούτε από τη στρατοκρατική Ρώμη ούτε από το θεοκρατικό Βυζάντιο. Μη σας πω δε, ότι δεν είναι λησμονημένη επανάσταση, αλλά ότι "έπρεπε" να λησμονηθεί! Πώς αλλιώς θα καρπώνονταν τις επιστημονικές επιτεύξεις του αρχαίου ελληνικού πνεύματος οι λογοκλόποι και οι αντιγραφείς του; Στη Δύση, κατά τον 17ο αιώνα, έγινε απλώς μια ρήξη των λογίων προς τις ασφυκτικές απόψεις του αριστοτελισμού.
Μάλιστα, για να ακριβολογούμε, η πραγματική επανάσταση στην επιστήμη και την τεχνολογία, όπως ακριβώς τις εννοούμε σήμερα, έγινε μόνο κατά τον 19ο αιώνα.
Οσον αφορά την παραχάραξη της αλήθειας, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι πρώτοι καθηγητές στο ελεύθερο ελληνικό κράτος ήταν εξ Εσπερίας ορμώμενοι. Αυτά σπούδασαν, αυτά δίδαξαν, αυτά έμαθαν οι επίγονοι και μαθητές τους και αυτά οι ίδιοι συνέχισαν να διδάσκουν. Σήμερα, τα πάντα έχουν αλλάξει και σε μας έγκειται να δείξουμε την αλήθεια στην ιστορία της επιστήμης και να περάσει αυτή η αλήθεια στα διδακτικά μας βιβλία. Από ποιους περιμένουμε να το κάνουν, από τους γείτονές μας;».
- Γιατί όμως, κατά τη γνώμη σας, αυτή η μεγάλη ελληνιστική επανάσταση στον χώρο των θετικών επιστημών δεν βρήκε ισάξιους συνεχιστές στη Ρώμη, το Βυζάντιο και τον Μεσαιωνικό Δυτικό πολιτισμό; Κοντολογίς, γιατί χρειάστηκαν πάνω από 2.000 χρόνια για να «ανακαλύψουν» εκ νέου τις μεθοδολογικές αρχές και τις τεχνολογικές δυνατότητες της ελληνιστικής επιστήμης;
«Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η μεγάλη ελληνιστική επανάσταση στο χώρο των θετικών επιστημών δεν βρήκε ισάξιους συνεχιστές στη Ρώμη, το Βυζάντιο και τον Μεσαιωνικό Δυτικό πολιτισμό για διάφορους λόγους. Το πρακτικό και στρατοκρατικό πνεύμα της Ρώμης δεν ενδιαφερόταν για τα επιτεύγματα της επιστήμης αλλά για βραχυπρόθεσμα τεχνικά αποτελέσματα,. Αυτό πάει να πει ότι απομακρύνθηκε από τη βασική έρευνα, που είναι ο αρωγός της τεχνολογίας. Το ίδιο λάθος κάνει σήμερα η σύγχρονη Ελλάδα, αλλά ποιος ακούει...
Το Βυζάντιο, στην προσπάθεια του ενιαίου θρησκευτικού δόγματος, εξαφάνισε τις Σχολές, τους ιδιοφυείς δασκάλους και τα ελεύθερα πνεύματα. Επόμενο ήταν η θετική γνώση να λησμονηθεί, ενώ αντίθετα άκμασαν οι θεολογικές σπουδές. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν και στιβαροί λόγιοι που κράτησαν αναμμένη τη δάδα των θετικών επιστημών -μια έρευνα που αυτή την περίοδο μας απασχολεί ιδιαίτερα.
Τέλος, ο Μεσαιωνικός Δυτικός πολιτισμός, απορροφημένος και δοσμένος στην αριστοτελική αυθεντία, δεν καλλιέργησε ούτε την αυτενέργεια ούτε την παραγωγική έρευνα. Ετσι, πέρασαν περίπου 20 αιώνες... Αλλά ευτυχώς οι αρχαίοι Ελληνες ήταν πάλι εκεί. Οι Δυτικοί γνώρισαν, κυρίως από τις αραβικές μεταφράσεις τους, την αρχαιοελληνική επιστημονική σκέψη και μ' αυτήν ως αφετηρία θεμελίωσαν ό,τι σήμερα αποκαλούμε "ευρωπαϊκό" πολιτισμό».
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 22/02/2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου