Θεωρίες για την Τρομοκρατία

      Κατά κανόνα επικεντρώνω την έννοια της πολιτικής (με τη στενή έννοια) στο
      θέμα της πολιτικής εξουσίας, με βάση τον αξεπέραστο μέχρι σήμερα ορισμό
      του Βέμπερ. Κάνω πολιτική σημαίνει ότι αγωνίζομαι για να κατακτήσω ή να
      επηρεάσω την πολιτική εξουσία στο κράτος. Όπως συνηθίζω να λέω, το «έπαθλο
      της πολιτικής είναι η πολιτική εξουσία». Γιατί αυτό; Γιατί η πολιτική
      εξουσία, ως σχέση που εμπεριέχει το στοιχείο της εντολής και της υπακοής,
      είναι ο μόνος νόμιμος τρόπος για να καταστήσω τις επιδιώξεις και το
      πρόγραμμά μου δεσμευτικό για όλη την κοινωνία. «Δεσμευτικό» σημαίνει
      αποφάσεις- εντολές (δηλαδή νόμους κλπ.) που είναι εξοπλισμένες με δύναμη
      καταναγκασμού και στις οποίες όσοι υπάγονται στη δεδομένη πολιτική εξουσία
      οφείλουν να υπακούσουν. Δεσμευτικότητα- καταναγκασμός, όπως
      αντιλαμβανόμαστε σημαίνουν βία. Άρα ένα από τα στοιχεία που είναι εμμενή
      στην πολιτική είναι και η βία. Μόνο που πρόκειται για τη νόμιμη βία που
      είναι και νομιμοποιημένη (σύμφωνα με τον τύπο της ορθολογικής- νομιμότητας
      του Βέμπερ). Το δικαίωμα στη χρήση αυτής της νόμιμης βίας το έχει μόνο το
      κράτος. Μόνο αυτό μπορεί να στείλει τα ΜΑΤ, μπορεί να φυλακίσει, να
      τιμωρήσει κ.τ.λ.
      Ως γνωστόν ο Βέμπερ ορίζει το σύγχρονο κράτος από τη σκοπιά του ότι έχει
      «το μονοπώλιο της νόμιμης χρήσης βίας». Αυτό, όμως, δεν ίσχυε πάντα, καθώς
      σε παραδοσιακές κοινωνίες δεν υπάρχει αυτό το μονοπώλιο. Άρα, κατ’αρχήν, η
      τρομοκρατία, ως νεωτερικό φαινόμενο μπορεί να οριστεί από αυτή τη σκοπιά.
      Οι τρομοκράτες αμφισβητούν το μονοπώλιο της νόμιμης χρήσης βίας του
      κράτους. Κάνουν πολιτική με την ευρεία έννοια του όρου (δηλαδή επιδιώκουν
      να καταστήσουν δεσμευτικές τις επιδιώξεις τους για ολόκληρη την κοινωνία),
      αλλά όχι χρησιμοποιώντας τα μέσα καταναγκασμού που έχει το κράτος και η
      υφιστάμενη πολιτική εξουσία. Άρα συγκροτούν μια δική τους «οιονεί πολιτική
      εξουσία», ένα είδος «πολιτικής εξουσίας», που ωστόσο συγκρινόμενη με την
      αυθεντική πολιτική εξουσία του κράτους έχει μόνο το στοιχείο του
      καταναγκασμού και της βίας, αλλά δεν έχει ούτε το στοιχείο της
      εδαφικότητας, ούτε το στοιχείο της νομιμοποίησης.
      Η ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ ΩΣ ΜΙΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΜΟΡΦΗ ΒΙΑΣ
      Η βία στην πολιτική μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Επομένως, ένα δεύτερο
      χαρακτηριστικό των τρομοκρατικών ομάδων και οργανώσεων είναι ότι
      χρησιμοποιούν ως κύριο ή αποκλειστικό μέσο για την επιδίωξη των πολιτικών
      τους στόχων ορισμένες ιδιαίτερες μορφές βίας, ήτοι τρομοκρατικές πράξεις
      (ατομικές δολοφονίες, βόμβες, απαγωγές κλπ.). Από αυτή την άποψη, μπορούμε
      να ξεχωρίσουμε την τρομοκρατία ως ιδιαίτερη μορφή βίας για την επίτευξη
      πολιτικών στόχων από άλλες μορφές «βίαιης πολιτικής», ήτοι α)τον πόλεμο
      μεταξύ κρατών, β) τον εμφύλιο πόλεμο και γ)την ένοπλη βία από τη μεριά
      μαζικών επαναστατικών κινημάτων.
      Και στις τρεις ανωτέρω περιπτώσεις (Α, Β, Γ) συναντά κανείς στοιχεία
      ατομικής τρομοκρατίας, βία και εκφοβισμό σε βάρος αμάχων, μαζικά εγκλήματα
      κλπ. Όμως πρόκειται για φαινόμενα που δεν ορίζονται συνολικά ως
      τρομοκρατία, διότι τα ανωτέρω στοιχεία επισκιάζονται από την ύπαρξη
      πολέμου και στρατιωτικής σύγκρουσης, την ύπαρξη εδαφικότητας και
      νομιμοποίησης σε έναν μικρό ή μεγάλο πληθυσμό.
      Συγκρινόμενο με αυτές τις περιπτώσεις το φαινόμενο της σύγχρονης
      τρομοκρατίας είναι διαφορετικό. Αφορά τις εξής δύο περιπτώσεις: 1. Ομάδες
      που δρουν συνωμοτικά και παράνομα σε καταστάσεις όπου είτε δεν υπάρχει
      πόλεμος και στρατιωτική σύγκρουση είτε ο αντίπαλος έχει πλήρως επικρατήσει
      στρατιωτικά , και οι οποίες δεν επιδιώκουν τη μαζική πολιτική συγκρότηση
      τους αλλά έχουν ως αποκλειστικό μέσο προώθησης των πολιτικών τους στόχων
      τις τρομοκρατικές πράξεις (ατομικές δολοφονίες, βόμβες, απαγωγές κλπ.).
      Εδώ απουσιάζει το στοιχείο της εδαφικότητας και της νομιμοποίησης. Οι
      ομάδες αυτές χαρακτηρίζονται αποκλειστικά από τη χρήση τρομοκρατικών
      μέσων, δια των οποίων επιδιώκουν να εκφράσουν διαμαρτυρία, τιμωρία,
      εκφοβισμό των αντιπάλων, να απονομιμοποιήσουν την εξουσία των αντιπάλων
      τους, και στις οποίες πράξεις αποδίδουν επίσης συμβολικό χαρακτήρα,
      επιδιώκοντας να δείξουν ότι ο αντίπαλος –το κράτος ή ο εχθρός- δεν είναι
      τόσο ισχυρός, αλλά και όπως συχνά συμβαίνει με την ισλαμική τρομοκρατία να
      αναδείξουν, επίσης, συμβολικά την αξία της θυσίας ή του μάρτυρα.
      Αυθεντικές τρομοκρατικές οργανώσεις είναι λ.χ. ο IRA, ETA, 17 Νοέμβρη,
      Ερυθρές Ταξιαρχίες, Action Directe, Μπάαντερ Μάϊνχοφ και βεβαίως η Αλ
      Κάϊντα. 2. Ομάδες παρακρατικές, παραστρατιωτικές ή και στρατιωτικοί ή
      κρατικοί υπάλληλοι που δρουν «ανεπίσημα» ασκώντας τρομοκρατία και μαζικό
      εκφοβισμό πολιτικό- ιδεολογικών αντιπάλων. Τέτοιες ομάδες υπήρχαν και
      υπάρχουν σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής ή και αλλού. Τέτοιες
      περιπτώσεις υπήρξαν στην περίοδο της ναζιστικής Γερμανίας, στον
      σταλινισμό, στην περίοδο της Λευκής Τρομοκρατίας στη Ρωσία μετά την
      επανάσταση του ’17, στην Ελλάδα, μετά την Κατοχή και πριν τον Εμφύλιο κ.ά.
      Εννοείται ότι το σημερινό φαινόμενο της τρομοκρατίας συνδέεται κυρίως με
      τις ομάδες της πρώτης περίπτωσης...
      Η ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ ΩΣ ΜΗ ΝΟΜΙΜΙΠΟΙΗΜΕΝΗ ΒΙΑ
      Ένα άλλο χαρακτηριστικό των τρομοκρατικών ομάδων και οργανώσεων είναι η
      έλλειψη νομιμοποίησης των μέσων βίας που χρησιμοποιούν. Οι τρομοκρατικές
      πράξεις (δολοφονίες, βόμβες που πλήττουν αμάχους κλπ) καθ’ αυτές δεν
      γίνονται αποδεκτές στη συνείδηση των πολιτών και στην κρατούσα ηθική. Για
      το λόγο αυτό, όταν χρησιμοποιούνται από κράτη, μυστικές υπηρεσίες ή σε
      περιπτώσεις εμφυλίου πολέμου, γίνεται προσπάθεια να παραμείνουν κρυφές ή
      να αποδοθούν σε αγνώστους ή στον αντίπαλο. Αντιθέτως, οι τρομοκρατικές
      ομάδες όχι μόνο δεν προσπαθούν να τις κρύψουν αλλά αντιθέτως τις
      χρησιμοποιούν ως μέσον προβολής των στόχων τους. Αυτό δημιουργεί ένα
      μόνιμο πρόβλημα νομιμοποίησης. Παρόλο που συχνά πράξεις τρομοκρατικών
      οργανώσεων βρίσκουν απήχηση σε τμήματα της κοινής γνώμης ή του πληθυσμού,
      αργά ή γρήγορα κάποιες από τις τρομοκρατικές πράξεις έχουν ως αποτέλεσμα
      την απονομιμοποίηση της δράσης των τρομοκρατικών οργανώσεων.
      Συνοψίζοντας τα παραπάνω από τη σκοπιά μιας «αξιολογικά ουδέτερης»
      κοινωνικό-επιστημονικής προσέγγισης μπορούμε να πούμε τα εξής: Η βία με
      την ευρεία έννοια υπάρχει εγγενώς στην πολιτική ακόμη και εκεί που ο μέσος
      άνθρωπος δεν το αντιλαμβάνεται, απλούστατα γιατί είναι στοιχείο της
      πολιτικής εξουσίας του κράτους που ασκεί μονοπωλιακά το νόμιμο
      καταναγκασμό. Με τη στενή έννοια οι βίαιες μορφές πολιτικής είναι πολλές
      (λ.χ. καταλήψεις, κλείσιμο δρόμων, συγκρούσεις με αστυνομία κλπ.). Μια
      ιδιαίτερη μορφή βίαιης πολιτικής είναι η τρομοκρατία. Θα πρέπει, ωστόσο,
      να ξεχωρίσουμε: 1)την τρομοκρατία ως πράξη (ατομικές δολοφονίες,
      ξυλοδαρμούς, βόμβες κλπ.) που όπως προανάφερα χρησιμοποιείται σε πολλές
      περιπτώσεις από Κράτη, μυστικές υπηρεσίες, σε πολέμους κλπ. Με αυτή την
      έννοια, οποιοσδήποτε φορέας (στρατός, κράτη, εθνικοαπελευθερωτικά
      κινήματα, κινηματικές οργανώσεις κλπ.) μπορεί να περιλαμβάνει στο
      «ρεπερτόριο δράσης» του ενίοτε και τρομοκρατικές πράξεις. Αυτό, όμως, δεν
      σημαίνει ότι μπορεί να χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση γιατί τότε, για
      να το πούμε απλά, όλοι αυτοί θα έπρεπε να χαρακτηριστούν τρομοκράτες και
      συνεπώς η έννοια χάνει κάθε αναλυτική σημασία. 2) Την τρομοκρατία ως
      πολιτική οργάνωση που χαρακτηρίζεται από την αποκλειστική χρησιμοποίηση
      του μέσου της τρομοκρατίας για την προώθηση των πολιτικών της στόχων.
      Μέσου δια του οποίου επιδιώκει να κάνει γνωστούς τους σκοπούς της και στο
      οποίο προσδίδει και συμβολική σημασία. Για να το πούμε απλά, οι
      τρομοκρατικές οργανώσεις προσπαθούν να περάσουν το μήνυμά τους μέσω των
      τρομοκρατικών πράξεων. Αυτό το τελευταίο μπορούμε να το θεωρήσουμε ως ένα
      άλλο κριτήριο (η τρομοκρατία ως συμβολικό μήνυμα), που μαζί με τα άλλα που
      ανάφερα παραπάνω μας επιτρέπουν να ορίσουμε ποιες είναι πραγματικά οι
      τρομοκρατικές οργανώσεις. Εφαρμόζοντας αυτά τα κριτήρια πρέπει να είμαστε
      προσεκτικοί στο ποιες οργανώσεις είναι πράγματι τρομοκρατικές, από τη
      σκοπιά τουλάχιστον μιας αξιολογικά ουδέτερης κοινωνικής επιστήμης... Εδώ
      φυσικά εμπλέκεται το θέμα της ιδεολογικής ερμηνείας του φαινομένου και το
      γεγονός -όπως κατ’ επανάληψη έχω τονίσει από αυτή την στήλη- ότι οι
      θεωρίες για την τρομοκρατία και τα κοινωνικά κινήματα εμπλέκονται στενά
      μεταξύ τους.