Η παθολογία του σταλινισμού

Μάρτυρες - ήρωες οδηγούνε

Ο πολιτικός μηχανικός Νίκος Μπελογιάννης και η δημοσιογράφος Αγγελική Κώττη συνυπογράφουν ένα μαχητικό δοκίμιο για την παθολογία του σταλινισμού. Επιλέγουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα

Σύνθεση από την εικονογράφηση του βιβλίου: οι δύο συγγραφείς, Νίκος Μπελογιάννης και Αγγελική Κώττη... στο χέρι του Ιωσήφ Στάλιν

 

Οι θρυλικοί «σκύλοι του Παβλόφ» (η φράση σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως ειρωνικά προκειμένου περί ανθρώπων), που άκουγαν ένα κουδούνι την ώρα που έτρωγαν και μετά με κάθε χτύπημα του κουδουνιού εμφάνιζαν έκκριση σιέλου, ήταν το ιδανικό πρότυπο για την οικοδόμηση του σοσιαλιστικού ανθρώπου, ο οποίος θα αντιδρούσε ομοιόμορφα σε κάθε εξωτερικό ερέθισμα. Αν η ανθρώπινη ψυχολογία γίνει περίπλοκη, τρέχα μετά να την ελέγξεις. Αν σκεφτούμε μάλιστα έναν συνδυασμό Παβλόφ και Λυσένκο, έχουμε σοσιαλιστικό άνθρωπο φτιαγμένο με συγκεκριμένες προδιαγραφές και εκ των προτέρων καθορισμένη συμπεριφορά.

Ας σημειωθεί μια βασική διαφορά: Η θεωρία του Παβλόφ ήταν επιστημονικά τεκμηριωμένη, αλλά έτυχε της χειρότερης εκμετάλλευσης από τον Στάλιν, ενώ οι θεωρίες του Λυσένκο ήταν εξ αρχής μια απάτη, αλλά απάτη εξαιρετικά βολική για μια εξουσία που βασίστηκε εξ ολοκλήρου στο ψέμα. Ας συνοψίσουμε τον παραπάνω συλλογισμό ως εξής: Με τον Παβλόφ ο Στάλιν πήρε την επιστήμη και τη μετέτρεψε σε κομμάτι της θρησκείας του, ενώ με τον Λυσένκο πήρε μια θρησκευτικού τύπου δοξασία και την επέβαλε ως επιστήμη.

Αρκούσε όμως ο Παβλόφ για να επιτευχθεί η «ενότητα στη σκέψη», που ήταν πάντα ο διακαής πόθος του σταλινικού καθεστώτος (και υπερήφανο επίτευγμα των εγχωρίων επιγόνων του, όπως πάντα διατυμπανίζουν); Προφανώς όχι, γι' αυτό αναπτύχθηκε η θεωρία ότι η διαφωνία είναι μια αντικοινωνική συμπεριφορά, μια μορφή ψυχασθένειας (…). Παρ' ημίν, στις αρχές τις δεκαετίας του '80, εμφανίστηκε μεγαλόσχημος κοινωνιολόγος εκ των παροικούντων την εγχώρια Ιερουσαλήμ, ο οποίος ανέπτυξε διά του αστικού αθηναϊκού Τύπου τη θεωρία ότι η διαφωνία αποτελεί μορφή αντικοινωνικής συμπεριφοράς, αλλά βλέποντας τις αντιδράσεις, προτίμησε να την αφήσει για τοπική κατανάλωση στην επικράτεια βορείως του σταθμού των Ανω Πατησίων.

«Ο κοσμαγάπητος καπετάνιος Αρης»

«Μάρτυρες - ήρωες οδηγούνε», όμως οι μάρτυρες και οι ήρωες κάποτε εξαντλούνται. Ευτυχώς για τη Δημοκρατία, την Κοινωνία και τον Ανθρωπο, οι καιροί δεν βγάζουν ήρωες, επειδή καμία εξαιρετική κατάσταση δεν το απαιτεί, ούτε και τους δημιουργεί. «Αλίμονο στους λαούς που έχουν ανάγκη από ήρωες» έχει πει ο Μπρεχτ. Σύντροφος - σύντροφος, αλλά... καλλιτέχνης. Δεν είναι ανάγκη να τον λάβουν υπόψη τοις μετρητοίς. Το Κόμμα, χρειάζεται ήρωες. Αν δεν υπάρχουν, θα πρέπει να ανακαλυφθούν (καθότι, το Κόμμα, όπως η Φύση, σε αυτό τον τομέα απεχθάνεται το κενό. Για άλλους λόγους το δεύτερο).

Δεν είναι ο καθένας άξιος να γίνει ήρωας. Δεν είναι ο καθένας άξιος να αποκατασταθεί. Ο κοσμαγάπητος Καπετάνιος Αρης, ο άνθρωπος που έγινε αυτοβούλως παρανάλωμα στη φωτιά της επανάστασης και της ελευθερίας, είχε, ας πούμε,... κουσούρια. Ετσι, το ΚΚΕ το περασμένο καλοκαίρι τον αποκαθιστά πολιτικά, όχι όμως και κομματικά. Γιατί; Επειδή, αν και είχε κατά βάση (και σε βάθος θα προσθέταμε) δίκιο ως προς την τακτική που ακολούθησε η ηγεσία, δεν υποτάχθηκε στα όργανα. Κι αν τολμάς να έχεις άποψη, ακόμα και αν αυτή είναι σωστή, δεν έχεις δικαίωμα.... διά να αποκατασταθείς. Χαρακτηριστικό - και ανατριχιαστικό - το απόσπασμα ομιλίας στελέχους στη Λαμία κατά την εκδήλωση - δήθεν - αποκατάστασης, όπως αλιεύθηκε από τον «Ριζοσπάστη» :

«Το ίδιο το Κόμμα αργότερα υιοθέτησε αυτή τη θέση για τη Βάρκιζα και ο καθένας μπορεί να καταλάβει πόσο πολύτιμη θα ήταν η συμβολή του Αρη Βελουχιώτη στον ένοπλο λαϊκό αγώνα που ακολούθησε τα χρόνια 1946-49 αν είχε πειθαρχήσει και δεν οδηγούνταν στην τραγική κατάληξη». Τι μιζέρια!

Α λα καρτ αποκατάσταση έγινε για τον Νίκο Βαβούδη, ο οποίος ανακηρύχθηκε ήρωας του σοσιαλισμού. Η αποκατάσταση του Πλουμπίδη έγινε κι αυτή σε εκδήλωση αντιστασιακών. Ο μεγάλος αδικημένος αποκαταστάθηκε ως «πιστός σύντροφος» χωρίς πολλά - πολλά. Του οφείλουν πολλά, του δίνουν ψήγματα. Εχουν λόγους. Τι να πουν; Οτι είχε κάνει λάθη επί λαθών ο Ζαχαριάδης; Και μετά, πώς θα τον αποκαθιστούσαν και αυτόν; Διότι σε αυτό στόχευε όλη η εκστρατεία αποκαταστάσεων.

Φτάνουμε λοιπόν μοιραία και στην περίπτωση Ζαχαριάδη. Αν κανείς αμφιβάλλει ότι οι αποκαταστάσεις ήταν α λα καρτ, ας τη μελετήσει. Εκανε όσα έκανε, έγιναν όσα έγιναν. Δεκαετίες μετά τον θάνατό του στο παγωμένο Σουργκούτ της Σιβηρίας, και ενώ ο ίδιος είχε παραδεχθεί ότι κάποιες από τις αποφάσεις ή τις πράξεις του ήταν λάθος (καλά, μικρολαθάκια, μη νομίζετε), το ΚΚΕ έρχεται να τον αποκαταστήσει. Πώς όμως; Εντελώς. Απαλλάσσοντάς τον από κάθε σφάλμα. Αποχή; Αποκήρυξη του Αρη; Οπλο παρά πόδα; Προσωπολατρία; Εξόντωση όσων θεωρούσε «επικίνδυνους» να εκλεγούν στη θέση του; Ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς; Αναταραχή στις κομματικές οργανώσεις και μέχρι μάχες σώμα με σώμα στην Τασκένδη; Αντε καλέ. Υπερβολές. Ο «Ριζοσπάστης» και πάλι θα βάλει τα πράγματα στη θέση τους:

«Η ιστορική μελέτη», γράφει, «δείχνει ότι για τις αντιφάσεις, τις καθυστερήσεις και τα λάθη που έγιναν από ΚΚ και από το ΚΚΕ στη μακρόχρονη ηρωική πορεία του, καθοριστικό ρόλο έπαιξαν οι αντιφάσεις στη στρατηγική του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος. Ο Ζαχαριάδης σε πολλά επιβεβαιώθηκε. Η στάση του και η κατεύθυνσή του αποδείχτηκαν από την ίδια την πορεία των γεγονότων σωστές, αποδείξανε ότι ήταν αλύγιστος επαναστάτης».

Ενα εύλογο ερώτημα βέβαια είναι τι χρειαζόταν η αποκατάσταση του Ζαχαριάδη, αφού αποκαθιστώντας τον Στάλιν, αυτόματα αποκαθιστά κανείς και όλους τους Αποστόλους και Διακόνους του: Μπέρια, Ενβέρ Χότζα, Τσαουσέσκου, Γιαρουζέλσκι. Μνησθητί μου Κόμμα (τους) και (καθόλου) θαυμαστά τα έργα σου...