Paul Feyerabend-Υπερ Αστρολογιας

Δανειζόμαστε τον υποθετικό διάλογο μεταξύ ενός υποστηρικτή του ορθού λόγου, της επιστήμης, της Αστρονομίας (Α) και ενός αμφισβητία, ενός αντιπάλου της κυρίαρχης λογικής και οπαδού της Αστρολογίας (Β), που συνέταξε ο καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια Paul Feyerabend, o εικονοκλάστης συγγραφέας του "Ενάντια στη μέθοδο". Ο διάλογος περιλαμβάνεται στο Three dialogues on knowledge (Blackwell, 1991) και δεν έχει ακόμα μεταφραστεί στα ελληνικά.
"Α: Η Αστρολογία προϋποθέτει ένα σύμπαν συμμετρικό ως προς το κέντρο και τη γη στο κέντρο του. Αυτή η ιδέα εγκαταλείφθηκε από την εποχή του Κοπέρνικου. Οι αστρολόγοι δεν το έλαβαν αυτό υπόψη τους. Είναι αναλφάβητοι από επιστημονική άποψη και διαιωνίζουν τη θλιβερή τους δεισιδαιμονία δίχως να λογαριάζουν την πρόοδο της επιστήμης. Κλέβουν τα λεφτά του κοσμάκη και υποκαθιστούν σοβαρές αποφάσεις με επιφανειακές προβλέψεις. Ετσι κλέβουν απ' τον άνθρωπο την ελεύθερη βούληση, δηλαδή το πολυτιμότερό του αγαθό."
Η περιληπτική αυτή παρουσίαση της "επιστημονικής" απάντησης στην Αστρολογία ανταποκρίνεται ασφαλώς και στην επιχειρηματολογία που αναπτύχθηκε τις τελευταίες μέρες. Ομως υπάρχει και απάντηση:
"Β: Γνωρίζεις ότι αυτή η αντίρρηση στην ελεύθερη βούληση έχει την πηγή της στους Πατέρες της εκκλησίας, για παράδειγμα τον Αγιο Αυγουστίνο;
Α: Οχι, δεν το 'ξερα. Αλλά τι σημασία έχει;
Β: Το σημαντικό είναι ότι η μάχη κατά των αστρολόγων δεν ξεκίνησε από επιστήμονες αλλά από την εκκλησία, και για θρησκευτικούς λόγους. Νομίζω ότι η βιαιότητα που χαρακτηρίζει τη σημερινή σύγκρουση είναι κατάλοιπο της μεσαιωνικής εποχής, όσο "επιστήμονες" και να παρουσιάζονται οι κύριοι εκφραστές της. (...) Οι επιστήμονες, όσο κι αν το αρνούνται, έχουν κληρονομήσει πολλές από τις συμπεριφορές της εκκλησίας."
Η σύγκριση με τις πρόσφατες δηλώσεις του εκπροσώπου τύπου της Ιεράς Συνόδου είναι αναπόφευκτη. "Η εκκλησία αναγνωρίζει μόνο την Αστρονομία και την Αστροφυσική", είχε ξεκαθαρίσει ο κ. Χατζηφώτης, δίνοντας έτσι το "χρίσμα" της εν Χριστώ επιστήμης, και αποκηρύσσοντας κάθε άλλη εκδοχή της ανθρώπινης σκέψης. Αλλά ας επιστρέψουμε στον διάλογο του Α με τον Β.
"Β: Εχεις ακουστά τον Κέπλερ;
Α (προσβεβλημένος): Φυσικά τον έχω.
Β: Γνωρίζεις ότι έγραφε ωροσκόπια;
Α: Για να κερδίσει τα προς τ
Β: Γνωρίζεις ότι έγραψε και μελέτες υπερασπιζόμενος την Αστρολογία;
Α: Δεν θα το εννοούσε.
Β: Γιατί όχι;
Α: Μα ένας απ' τους σπουδαιότερους Κοπερνικανούς αστρονόμους;
Β: Δεν είναι απαραίτητο να με πιστέψεις. Μπορείς να διαβάσεις τον ίδιο τον Κέπλερ, στο Tertius Interveniens και άλλες μελέτες. Μπορείς να διαβάσεις το παλιό έργο του Norbert Herz με θέμα την Αστρολογία του Κέπλερ...
Α: Τέλος πάντων. Κατά κάποιο τρόπο μπορώ να κατανοήσω αυτή την υπόθεση. Στο κάτω κάτω της γραφής η φυσική επιστήμη δεν ήταν τόσο προχωρημένη εκείνη την εποχή.
Β: Δεν ήταν όμως αυτό το επιχείρημά σου! Υποστήριξες ότι η Αστρολογία μετατράπηκε σε ανοησία από τη νέα Αστρονομία. Και εδώ βλέπουμε έναν νέο αστρονόμο, έναν απ' τους καλύτερους νέους αστρονόμους, να γράφει μια συνηγορία υπέρ της Αστρολογίας.
Α: Ισως ήμουν λίγο βιαστικός, αλλά τα λάθη είναι ανθρώπινα...
Β: Αυτά δεν τα 'λεγες στην αρχή. Εριξες το ανάθεμα στους αστρολόγους σα να 'τανε εγκληματίες, σα να 'χε ήδη τελειώσει η δίκη τους, και να 'χαν καταλογιστεί εις βάρος τους τα πιο επιβαρυντικά στοιχεία. Και τώρα ξαφνικά "τα λάθη είναι ανθρώπινα"... Πόσο ανεκτικοί είσαστε μπροστά στα δικά σας λάθη!"
Από το απόσπασμα αυτό παίρνουμε μια ιδέα για την κριτική μέθοδο του Feyerabend. Μελετητής ο ίδιος της Αστρονομίας και των Μαθηματικών, δεν διστάζει να υπερασπιστεί την Αστρολογία, όχι εξαιτίας κάποιας μεταφυσικής ανησυχίας, αλλά ως ένα παράδειγμα για τον τρόπο που οι υποστηρικτές του "ορθού λόγου" αυθαιρετούν μόνο και μόνο για να διατηρήσουν τα δικά τους προνόμια, τη δική τους εξουσία. Με την ίδια ευκολία, o Feyerabend εκθέτει μια σειρά από ακλόνητες "επιστημονικές θέσεις" που χρησιμεύουν για την απόρριψη της Αστρολογίας, και είναι εντούτοις εξίσου αυθαίρετες και "αντιεπιστημονικές" όσο και αυτές που υποτίθεται ότι καλούνται να ανατρέψουν. Επισημαίνει ότι η επιστήμη μόλις τώρα έχει αρχίσει να ανιχνεύει τις επιδράσεις των "αστεριών" πάνω στη γήινη ζωή και ότι σε ερωτήματα της Αστρολογίας δεν έχει δώσει ακόμα απάντηση θετική η Αστρονομία. Τα επιχειρήματά του δεν είναι μόνο υποθετικά:
"Β: Ρίξε μια ματιά σ' αυτό το περιοδικό. Είναι το τεύχος Οκτωβρίου-Νοεμβρίου (1975) του αμερικάνικου The Humanist (παράξενος τίτλος για κάτι που αποδεικνύεται μια υπερσοβινιστική φυλλάδα). Περιλαμβάνονται πολλά άρθρα που επικρίνουν την αστρολογία. Τα άρθρα είναι κακογραμμένα και βρίθουν λαθών. Ενας απ' τους συγγραφείς γράφει ότι 'η Αστρολογία δέχτηκε ένα σοβαρό πλήγμα εφόσον είναι ένα σύστημα γεωκεντρικό'. Αυτό υπήρξε το πρώτο σου επιχείρημα. Οπως είδαμε το επιχείρημα είναι ανεπαρκές. Ενας άλλος γράφει ότι η Αστρολογία κατάγεται απ' τη μαγεία. Ομως και η σύγχρονη επιστήμη 'προέρχεται απ' τη μαγεία'."
Εκεί, όμως, που στρέφει την προσοχή του ο συγγραφέας είναι το "Μανιφέστο κατά της Αστρολογίας" που φιλοξενείται στο ίδιο τεύχος και υπογράφεται από 186 επώνυμους επιστήμονες. Ανάμεσά τους ο φιλόσοφος John Eccles, ο ηθολόγος Konrad Lorenz, o Crick που ανακάλυψε το DNA, o οικονομολόγος Samuelson, όλοι κάτοχοι βραβείων Νόμπελ. Και όλοι αυτοί ρίχνουν το κοινωνικό ή πολιτικό (όχι πάντως το επιστημονικό) τους βάρος εναντίον της Αστρολογίας. Τι χρειάζονται οι 186 υπογραφές αν υπάρχει ένα πειστικό επιχείρημα; "Λίγους μήνες αργότερα, το BBC θέλησε να οργανώσει μια συζήτηση μεταξύ ορισμένων κατόχων βραβείου Νόμπελ και κάποιων υποστηρικτών της Αστρολογίας. Ολοι οι νομπελίστες αρνήθηκαν - ορισμένοι μάλιστα παρατήρησαν ότι δεν έχουν ιδέα για το περιεχόμενο της Αστρολογίας. Οι σοφοί αυτοί κύριοι δεν γνώριζαν καν περί τίνος πρόκειται". Δεν είναι λοιπόν παράδοξο το γεγονός ότι το Μανιφέστο δεν προκάλεσε καμιά βλάβη στην Αστρολογία. "Οι αστρονόμοι κερδίζουν περισσότερα λεφτά από ποτέ άλλοτε, και ακόμα και ένας αμαθής που δεν ξέρει καν τα βασικά στοιχεία της Αστρολογίας, μπορεί με λίγη προπαγάνδα να περάσει μια πολύ απολαυστική ζωή".