Οπως καλά γνωρίζει κάθε αμετανόητος βιβλιοφάγος, οι πιο περιπετειώδεις «αποδράσεις» και οι πλέον απολαυστικές «διακοπές» είναι αυτές που πραγματοποιεί κανείς μέσω ενός βιβλίου, μέσα δηλαδή από τις σελίδες αυτού του μαγικού και σχεδόν απόκοσμου οχήματος της σκέψης. Χωρίς ιδιαίτερη αμφιθυμία παρουσιάζουμε σήμερα ορισμένα από τα λεγόμενα «επιστημονικά βιβλία» που κυκλοφόρησαν πρόσφατα αφού, κατά τη γνώμη μας, αποτελούν το πλέον κατάλληλο αναγνωστικό δώρο που θα μπορούσε να προσφέρει κάποιος στον εαυτό του ή στους φίλους του για τις φετινές διακοπές των Χριστουγέννων.
Η μοναδική δυσκολία που αντιμετωπίσαμε ήταν να αποφασίσουμε με ποια κριτήρια να επιλέξουμε από την πλούσια φετινή παραγωγή. Ξεχωρίσαμε λοιπόν ορισμένους τίτλους βιβλίων με αποκλειστικά δύο κριτήρια: τη συμβολή τους αφ' ενός στην καλλιέργεια νέων μορφών επιστημονικής σκέψης και αφ' ετέρου στη διάδοση των πιο πρόσφατων εξελίξεων από τον χώρο των επιστημών.
Ο Προυστ και το καλαμάρι
Maryanne Wolf
μτφρ.: Βιλελμίνη Σωσώνη-Δασκαλάκη
«ΠΑΤΑΚΗΣ», σελ. 408, 19,50 €
Η ανάγνωση είναι μια από τις μεγαλύτερες ηδονές που μας επιτρέπει να βιώνουμε ο εγκέφαλός μας! Κάτι που το γνωρίζει βιωματικά κάθε φανατικός αναγνώστης, ενώ το αγνοεί όποιος δεν υποκύπτει σε ανάλογους «πειρασμούς». Ομως η ανάγνωση και η γραφή, που θεωρούνται σήμερα δύο απολύτως «φυσιολογικές» ικανότητες, στην πραγματικότητα δεν ήταν ανέκαθεν ούτε νευροφυσιολογικά ούτε βιολογικά δεδομένες!
«Δεν είμαστε φτιαγμένοι για να διαβάζουμε». Με αυτή την προκλητική δήλωση ξεκινά το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο της η Μ. Wolf, η πιο διάσημη σήμερα Αμερικανίδα ερευνήτρια των νευροψυχολογικών αλλά και των εγκεφαλικών προϋποθέσεων της αναγνωστικής μας ικανότητας. Σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο της εξηγεί λεπτομερώς γιατί η γραφή και η ανάγνωση δεν αποτελούν «εκ γενετής» αλλά «επίκτητα» ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Οι άνθρωποι επινόησαν αυτές τις αξιοπερίεργες ικανότητες μόνο πριν από λίγες χιλιάδες χρόνια, και έκτοτε τις ανέπτυξαν σταδιακά και καθολικά.
Η επινόησή τους, όμως, επέφερε δραματικές αλλαγές στη δομή και την οργάνωση του ανθρώπινου εγκεφάλου. Αραγε, πώς θα επηρεαστεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος από την η πρόσφατη μαζική διάδοση των νέων ψηφιακών-εικονικών μέσων επικοινωνίας; Αυτό, μεταξύ άλλων, είναι ένα από τα ερωτήματα στα οποία επιχειρεί να απαντήσει το συγκλονιστικό βιβλίο της Wolf.
Ο πόλεμος των μαθηματικών:
Νεύτωνας ― Λάιμπνιτς
Jason Socrates Bardi
μτφρ.: Νίκος Αποστολόπουλος
«ΤΡΑΥΛΟΣ» σελ. 396, 21 €
Ο «Απειροστικός Λογισμός» είναι ένα μοναδικό μαθηματικό εργαλείο, η επινόηση του οποίου, ως γνωστόν, επέτρεψε την εκρηκτική ανάπτυξη όλων σχεδόν των φυσικών επιστημών. Ηταν και παραμένει απαραίτητος για την περιγραφή και τη μελέτη της κίνησης όλων των υλικών σωμάτων -από τα αυτοκίνητα μέχρι τους πλανήτες- ενώ εξίσου χρήσιμος αποδείχτηκε για τον υπολογισμό τόσο του εμβαδού μιας επιφάνειας όσο και των διακυμάνσεων των σύγχρονων χρηματαγορών. Οι ιστορικοί της επιστήμης, μάλιστα, περιγράφουν την επινόηση αυτού του πολύτιμου μαθηματικού εργαλείου, κατά τον δέκατο έβδομο αιώνα, ως κοσμοϊστορική ανατροπή στην ανθρώπινη σκέψη.
Ισως γι' αυτό δύο πραγματικοί γίγαντες της ανθρώπινης σκέψης, ο Βρετανός Νεύτωνας και ο Γερμανός Λάιμπνιτς, κονταροχτυπήθηκαν λυσσαλέα μέχρι το τέλος της ζωής τους -με όποιο νόμιμο και κυρίως άνομο τρόπο διέθεταν- διεκδικώντας την πατρότητα αυτής της συγκλονιστικής μαθηματικής ανακάλυψης. Η δόξα για την ανακάλυψη του «Απειροστικού Λογισμού» έσπειρε έχθρα και διχόνοια στη νεοσύστατη τότε κοινότητα των φυσικο-μαθηματικών. Κυρίως όμως δημιούργησε ένα ανυπόφορο κλίμα αμοιβαίας καχυποψίας ανάμεσα στις δύο μεγάλες σχολές μαθηματικής σκέψης της εποχής, τη γερμανική και την αγγλική: την πρώτη εκπροσωπούσε ο Λάιμπνιτς, ενώ τη δεύτερη ο Νεύτων.
Το εντυπωσιακό βιβλίο του J. S. Bardi καταφέρνει να ανασυγκροτήσει με επιδεξιότητα όχι μόνο όλες τις πτυχές αυτής της μεγάλης επιστημονικής διένεξης αλλά και το ιστορικο-πολιτισμικό κλίμα της εποχής, μετατρέποντας τον φαινομενικά ιδιοτελή πόλεμο ανάμεσα σε δύο γίγαντες της δυτικής σκέψης σε μια σκοτεινή, και συνεπώς άκρως απολαυστική και διδακτική, «αστυνομική» ιστορία.
40 μελέτες που άλλαξαν
την Ψυχολογία
Roger R. Hock
μτφρ.: Λυδία Πολυζοπούλου
«ΤΟΠΟΣ» σελ. 528, 45 €
Η Ψυχολογία, μολονότι είναι ηλικίας 130 χρόνων, παραμένει μια σχετικά νέα επιστήμη· δεν έχει ακόμη ενηλικιωθεί. Αυτό το μάλλον απογοητευτικό γεγονός, διατυπωμένο με επιστημολογικούς όρους, σημαίνει ότι ως αυτόνομος γνωστικός κλάδος η Ψυχολογία δεν διαθέτει ακόμη μια ενιαία και κοινά αποδεκτή μεθοδολογία και θεωρία.
Παρ' όλα αυτά, στη σχετικά σύντομη ζωή της, έχει να επιδείξει αξιοζήλευτες ερευνητικές και θεωρητικές κατακτήσεις. Κατακτήσεις που μας επέτρεψαν, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρώπινης αυτογνωσίας, να προτείνουμε κάποιες ατελείς αλλά, τουλάχιστον, εμπειρικά ελεγχόμενες θεωρίες σχετικά με την οργάνωση και τη λειτουργία του ανθρώπινου νου, του πιο πολύπλοκου μηχανισμού στο γνωστό μας σύμπαν.
Στο πολύτιμο αυτό βιβλίο ο R. Hock, επιφανής καθηγητής Ψυχολογίας στις ΗΠΑ, αποφάσισε να προσφέρει ένα πανόραμα των πιο σημαντικών και πειραματικά επιβεβαιωμένων μελετών που έχουν πραγματοποιηθεί γύρω από αυτό το εξαιρετικά δύστροπο, λόγω της φύσης του νου, γνωστικό αντικείμενο. Η επιλογή του συγγραφέα να παρουσιάσει συστηματικά τα διαθέσιμα θεωρητικά και πειραματικά δεδομένα, με τρόπο εύληπτο για τον μη ειδικό αναγνώστη, καθιστά το βιβλίο του Hock μια ιδανική εισαγωγή στην επιστημονική διερεύνηση όλων των νοητικών φαινομένων, δηλαδή σε ό,τι θα έπρεπε να θεωρείται σύγχρονη ψυχολογία.
Το μεγαλύτερο θέαμα στη Γη
Richard Dawkins
μτφρ.: Γιώργος Χρηστίδης
«ΑΒΓΟ» σελ. 551, 28 €
Ο R. Dawkins θα πρέπει να διαθέτει το «μαγικό ραβδί» για τη δημιουργία όχι μόνο αξιόλογων αλλά και ιδιαίτερα επιτυχημένων εκλαϊκευτικών επιστημονικών βιβλίων. Το τελευταίο βιβλίο του, «The Greatest Show on Earth», επιβεβαιώνει όσο κανένα άλλο αυτό το συμπέρασμα. Πρόκειται για μια εντυπωσιακή μαρτυρία τόσο της εξηγητικής δύναμης όσο και της αδιαμφισβήτητης εμπειρικής τεκμηρίωσης των εξελικτικών ιδεών που πρώτος διατύπωσε ο Δαρβίνος, πριν από ακριβώς εκατό πενήντα χρόνια από σήμερα.
Σχεδιασμένο επιμελώς από τον γνωστότερο σύγχρονο προπαγανδιστή του δαρβινισμού, το βιβλίο αποτελεί την εξαντλητική -και πλήρως τεκμηριωμένη- απάντηση σε όλες τις αντιρρήσεις που έχουν διατυπωθεί τα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια ενάντια στην εξελικτική θεωρία. Με σχεδόν σαδιστική διάθεση, ο συγγραφέας αποδεικνύει πόσο επιστημονικά αβάσιμες είναι μια σειρά από ευρύτατα διαδεδομένες παρανοήσεις ή αντιρρήσεις σχετικά με την πραγματικότητα της ευρύτερης βιολογικής εξέλιξης, και ειδικότερα της ανθρώπινης: μιας ιδιαίτερα ενοχλητικής, ακόμη και σήμερα, επιστημονικής αλήθειας που, όπως δείχνει ο συγγραφέας, προσκρούει σε πλήθος θρησκευτικές, πολιτικές και ψυχολογικές προκαταλήψεις!
Ας σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο βιβλίο, που κυκλοφόρησε φέτος στα αγγλικά και με εκπληκτική ταχύτητα μεταφράστηκε και στα ελληνικά, αποτελεί την προσωπική συμβολή του πιο διάσημου σήμερα Αγγλου εξελικτικού στους παγκόσμιους εορτασμούς για τον Δαρβίνο και την προσφορά του στη διεύρυνση της ανθρώπινης σκέψης.
Γαλιλαίος: ο αγώνας για την επιστήμη
Ετζίντιο Φέστα
μτφρ.: Παναγιώτης Σκόνδρας
«ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ» σελ. 302, 20 €
Σήμερα δεν είναι καθόλου απαραίτητο να δικαιολογεί κάποιος την αναγκαιότητα ή τη νομιμότητα εκπόνησης ιστορικών μελετών για τη γένεση των μεγάλων επιστημονικών θεωριών. Ομως, για τη ζωή και το έργο του Γαλιλαίου, πατέρα της κλασικής φυσικής και αναμφισβήτητου πρωταγωνιστή της «Μεγάλης Επιστημονικής Επανάστασης» έχουν γραφτεί κυριολεκτικά εκατοντάδες αξιόλογες βιογραφικές μελέτες. Είναι επομένως εύλογο να αναρωτηθεί κανείς: τι ακριβώς έχει να προσθέσει μία ακόμη βιογραφία;
Ο συγγραφέας, εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα πρόσβασης σε λιγότερο γνωστά, μέχρι πρόσφατα, ιστορικά αρχεία, καταφέρνει να ανασυγκροτήσει ορισμένες άγνωστες πτυχές της ζωής του μεγάλου Ιταλού επιστήμονα. Για παράδειγμα, το βιβλίο παρουσιάζει διεξοδικά τις απίστευτα περίπλοκες σχέσεις του Γαλιλαίου με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία καθώς και τον τραγικό επίλογό τους που σφραγίστηκε με τη δίκη του μεγάλου στοχαστή.
Ο,τι καθιστά τη ζωή και το έργο του Γαλιλαίου ένα σχεδόν διαχρονικό πρότυπο είναι ακριβώς το διακύβευμα αυτής της δίκης: η διεκδίκηση της αυτονομίας και της ελευθερίας της νέας επιστημονικής σκέψης από την καθιερωμένη θρησκευτική-πολιτική εξουσία και τη γνωστική αυθεντία που τη στηρίζει! Η καταδίκη του Γαλιλαίου το 1633, μολονότι ο ίδιος ασπαζόταν τις αρχές της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, θα παίξει αποφασιστικό ρόλο στη μετέπειτα μεταφυσική μεταστροφή των περισσότερων οπαδών του σε ολόκληρη την Ευρώπη, και στην αντιεκκλησιαστική στάση που αυτή η μεταστροφή συνεπάγεται.
Αχμές, ο γιος του φεγγαριού
Τεύκρος Μιχαηλίδης
«ΠΟΛΙΣ» σελ. 314, 18 €
Ο δημιουργός αυτής της «επιστημονικής μυθιστορίας» είναι ήδη γνωστός ως συγγραφέας και μεταφραστής αξιόλογων επιστημονικών βιβλίων με αντικείμενο το μαγικό σύμπαν των Μαθηματικών. Από το 2006 όμως, με το αστυνομικό-μαθηματικό μυθιστόρημα «Πυθαγόρεια εγκλήματα», άρχισε να πειραματίζεται με τις καινοφανείς δυνατότητες έκφρασης που προσφέρει η μεταφορά στον «πεζό» λόγο των πιο αφηρημένων και αιθέριων μαθηματικών ιδεών.
Σήμερα, ο συγγραφέας-μαθηματικός (ή μήπως ισχύει το αντίστροφο, δηλαδή ο «μαθηματικός συγγραφέας»;) επανέρχεται στο ριψοκίνδυνο παιχνίδι της επιστημονικής μυθιστορίας με ένα ακόμη ιδιαίτερα γοητευτικό ιστορικό-μαθηματικό μυθιστόρημα. Στο «Αχμές, ο γιος του φεγγαριού» μάς διηγείται την αινιγματική ιστορία ενός μυστηριώδους γραφέα που έζησε πράγματι στην Αίγυπτο κάπου ανάμεσα στο 1700 και το 1500 π.Χ.
Ο γραφέας Αχμές είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και σκοτεινή μορφή -από ιστορική και μυθιστορηματική άποψη- επειδή άφησε πίσω του έναν διάσημο πάπυρο με 84 λυμένα και σχολιασμένα μαθηματικά προβλήματα· και, ούτε λίγο ούτε πολύ, πρόκειται για το πρώτο ενυπόγραφο μαθηματικό κείμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας! Κάπου εδώ, όμως, τελειώνει η πραγματική ιστορία και ενεργοποιείται η δημιουργική φαντασία του συγγραφέα ο οποίος, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, επιχειρεί να αναπλάσει τη μυστηριώδη ζωή αυτού του πρώτου μαθηματικού που αποτόλμησε να αναζητήσει μια εύλογη «λύση» στο προαιώνιο (μαθηματικό;) πρόβλημα του... απείρου.
Η μουσική του Πυθαγόρα
Kitty Ferguson
μτφρ.: Κωνσταντίνος Σίμος
«ΤΡΑΥΛΟΣ» σελ. 559, 23 €
Γιατί η μουσική ασκεί βαθιά επιρροή στον ανθρώπινο νου και πώς η ανθρώπινη μουσική συνδέεται με την προαιώνια συμπαντική αρμονία των ουράνιων σφαιρών; Αυτά ήταν τα δύο αινιγματικά ερωτήματα τα οποία πρώτος επιχείρησε να διερευνήσει ο Πυθαγόρας ο Σάμιος, μεγάλος φιλόσοφος, μαθηματικός και σκοτεινός μύστης των προαιώνιων κοσμικών μυστηρίων.
Πριν από περίπου 2.600 χρόνια ο σκοτεινός Ελληνας σοφός συνειδητοποίησε ότι πίσω από την αρμονία της επίγειας μουσικής κρύβεται μια βαθύτερη κοσμική-μαθηματική αρμονία και ότι η ικανότητα της μουσικής αρμονίας να αγαλλιάζει την ανθρώπινη ψυχή οφείλεται στην ικανότητα της πεπαιδευμένης ψυχής να συναισθάνεται τη βαθύτερη κοσμική αρμονία των αριθμών που ενυπάρχει στη μουσική. Δυστυχώς για μας, από αυτήν την απόκρυφη γνώση μόνο ελάχιστα πράγματα καταφέραμε να γνωρίσουμε, και αυτό κυρίως χάρη στο γεγονός ότι κάποιοι μαθητές του Πυθαγόρα παραβίασαν την αρχή της «εχεμύθειας» που ο δάσκαλος τούς είχε επιβάλει.
Αντίθετα από ό,τι πιστεύουμε σήμερα, η σιωπή είναι η μοναδική οδός για τη γνώση: για να γνωρίσει κάποιος πρέπει να μάθει να ακούει, και για να ακούσει, πρέπει να μάθει να σωπαίνει. Αυτό το αόρατο πέπλο σιωπής που καλύπτει τις πυθαγόρειες ιδέες επιχειρεί να αποκαλύψει η συγγραφέας του βιβλίου.
Κατανοώντας τον ανθρώπινο εγκέφαλο
Συλλογικό έργο
Επιμέλεια έκδοσης: Ελένη Γραμματικοπούλου
«Ε.Ι.Ε.-Επιστήμη Κοινωνία» σελ. 130, 15 €
Ενας ακόμη καλαίσθητος τόμος κυκλοφόρησε πρόσφατα από το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών με αντικείμενο τις πιο πρόσφατες επιστημονικές κατακτήσεις σχετικά με την κατανόηση των βασικών λειτουργιών του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Ο τόμος περιλαμβάνει τις εισηγήσεις πέντε σημαντικών Ελλήνων ερευνητών: των καθηγητών Γ. Κωστόπουλου («Ο εγκέφαλος ως διερμηνέας σώματος, περιβάλλοντος και κοινωνίας»), Λ. Τριάρχου («Εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου»), Α. Ιωαννίδη («Ανάλυση εικόνας και μουσικής από τον εγκέφαλο»), Θ. Τζαβάρα («Συνειδητότητα και εγκεφαλικές λειτουργίες»), Γ. Μαραγκού («Συνείδηση και εγκέφαλος με τον τρόπο των φιλοσόφων»), και του επιφανούς μαθηματικού Α. Φωκά («Μαθηματικά και έμφυτη γνώση»). Κάθε μία από τις παραπάνω εισηγήσεις καλύπτει ένα ολόκληρο πεδίο έρευνας των σύγχρονων νευροεπιστημών.
Οι εισηγητές στα κείμενά τους κατάφεραν να συνοψίσουν, και κυρίως να «μεταφράσουν» για το μη ειδικό κοινό, τις πιο σημαντικές κατακτήσεις και προβληματισμούς αυτού του σχετικά νέου διεπιστημονικού πεδίου έρευνας.
Οι εισηγήσεις πραγματοποιήθηκαν κατά την περίοδο από 3 έως 27 Φεβρουαρίου 2009, στο πλαίσιο του ευρύτερου κύκλου των καθιερωμένων εκδηλώσεων με θέμα «ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» που πραγματοποιούνται στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών. Η έκδοση του βιβλίου είναι αφιερωμένη στη μνήμη του γνωστού επιστήμονα καθηγητή Κωνσταντίνου Σέκερη που έφυγε αιφνίδια από τη ζωή πριν από λίγους μήνες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου