Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η περίφημη δοκιμασία ELISA, δηλαδή η πιο γρήγορη, ευαίσθητη και οικονομική μέθοδος για την ανίχνευση στο αίμα διάφορων ιών, μεταξύ των οποίων και αυτού του AIDS, προέκυψε από τις πρωτοποριακές έρευνες στο Παρίσι ενός πολύ σημαντικού Ελληνα ανοσολόγου, του Στρατή Αβραμέα. Ζητήσαμε από αυτό τον πρωτοπόρο ερευνητή να σχολιάσει τις δυνατότητες αλλά και τους περιορισμούς της κυρίαρχης σήμερα προσέγγισης της πανδημίας του AIDS.
Εχουν περάσει 25 χρόνια από την ανακάλυψη του ιού HIV. Ολα αυτά τα χρόνια τα μεγαλύτερα ερευνητικά εργαστήρια και οι επιφανέστεροι ειδικοί αναζητούν χωρίς καμιά επιτυχία τη δημιουργία ενός εμβολίου για την εξάλειψη αυτού του ιού ή, τουλάχιστον, κάποια αποτελεσματική θεραπεία για την αντιμετώπισή του. Γιατί κατά τη γνώμη σας απέτυχαν και εξακολουθούν να αποτυγχάνουν όλες αυτές οι εργώδεις προσπάθειες;
«Η ερώτησή σας αναφέρεται σε δύο ξεχωριστά πεδία έρευνας: την παραγωγή φαρμάκων και την παραγωγή εμβολίων για την καταπολέμηση του AIDS. Σχετικά με το πρώτο πεδίο, μπορεί να μη βρέθηκαν ακόμη φάρμακα που να εξαλείφουν πλήρως τον ιό του AIDS, αναπτύχθηκαν όμως αντιρετροϊκά φάρμακα που εμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό του ιού και παρατείνουν επί πολλά χρόνια τη ζωή των ασθενών.
Είμαι βέβαιος ότι το πεδίο αυτό θα αναπτυχθεί σημαντικά και θα οδηγήσει στην παραγωγή όλο και πιο αποτελεσματικών φαρμάκων. Δυστυχώς, τα φάρμακα αυτά κοστίζουν ακριβά και μόνον άρρωστοι από τις δυτικές κοινωνίες επωφελούνται από τη χρήση τους. Οι άρρωστοι από τις πολυπληθέστερες και φτωχότερες κοινωνίες του κόσμου δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα. Και αυτό αποτελεί κατά τη γνώμη μου μια μεγάλη αποτυχία μας. Τα οφέλη από την επιστήμη, τουλάχιστον στον τομέα της υγείας, δεν θα έπρεπε να είναι προνόμιο μόνο των πλούσιων κοινωνιών.
Σχετικά με το δεύτερο μέρος της ερώτησής σας, εμβόλιο κατά του ιού του AIDS δεν έχει βρεθεί μέχρι τώρα. Τα αίτια γι' αυτή την αποτυχία ας τα συζητήσουμε αργότερα».
Συχνά παγκοσμίου φήμης ανοσολόγοι χρησιμοποιούν -και όχι μόνο μεταφορικά- εκφράσεις όπως: οι ιοί έχουν την τάδε «στρατηγική» ή «αυτοεξελίσσονται» ή ακόμα «αντιδρούν» στις φαρμακολογικές θεραπείες. Πιστεύετε ότι τέτοιου είδους ανθρωπομορφικές εκφράσεις περιγράφουν ικανοποιητικά αυτό που παρατηρείται στο εργαστήριο;
«Η Ανοσολογία ξεκίνησε και ανδρώθηκε ως επιστήμη έχοντας στο κέντρο της τον άνθρωπο. Ετσι, συχνά για τη διατύπωση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν από την έρευνα χρησιμοποιήθηκαν λέξεις που εκφράζουν αισθήματα και συμπεριφορές αποκλειστικά ανθρώπινες, όπως για παράδειγμα οι λέξεις φρίκη, ανοχή, κίνδυνος, εκφυλισμός, αγνωσία, τιμιότης, ευεργετικός, κακός κ.ο.κ. Με την ίδια ευκολία αποδόθηκαν και στους παθογόνους παράγοντες ανθρώπινες ιδιότητες. Ετσι, ιοί, παράσιτα και άλλοι μικροοργανισμοί αναπτύσσουν "στρατηγικές" για να εξαπατήσουν το ανοσολογικό σύστημα λες και διαθέτουν ανθρώπινο μυαλό που προσχεδιάζει την κατάλληλη κίνησή τους. Αυτός ο ανθρωπομορφισμός που υιοθετήθηκε κατά την ερμηνεία των πειραματικών παρατηρήσεων οδήγησε και οδηγεί συχνά σε ολικώς ή μερικώς εσφαλμένα συμπεράσματα σχετικά με την οργάνωση και τη λειτουργία του ανοσολογικού συστήματος. Ετσι καταλήξαμε σε ιδέες-δόγματα ότι η άμυνα του οργανισμού εναντίον των παθογόνων παραγόντων ασκείται με τη βοήθεια υποδοχέων απολύτως ειδικών για κάθε μικροοργανισμό και ότι το ανοσολογικό σύστημα δεν αναγνωρίζει τα αντιγόνα του ίδιου του οργανισμού. Εν τούτοις, παλαιότερες αλλά κυρίως σύγχρονες μελέτες, που συναντούν μεγάλες δυσκολίες στο να γίνουν αποδεκτές αφού δεν συμφωνούν με αυτές τις κατεστημένες ιδέες, έχουν δείξει σαφώς ότι το ανοσολογικό σύστημα όχι μόνον είναι ικανό να αναγνωρίζει όλα τα αντιγόνα του ίδιου του οργανισμού, αλλά και πολύ μεγάλο ποσοστό των υποδοχέων του, διά μέσου των οποίων ασκεί τις δράσεις του, είναι πολυειδικοί, δηλαδή είναι ικανοί να αναγνωρίζουν εξίσου καλά τα αντιγόνα του εαυτού και του ξένου. Καταλήγοντας, θα έλεγα ότι τουλάχιστον όσον αφορά το ανοσολογικό σύστημα, τα εργαστηριακά αποτελέσματα απέχουν πολύ από τις καθιερωμένες ιδέες».
Συχνά παγκοσμίου φήμης ανοσολόγοι χρησιμοποιούν -και όχι μόνο μεταφορικά- εκφράσεις όπως: οι ιοί έχουν την τάδε «στρατηγική» ή «αυτοεξελίσσονται» ή ακόμα «αντιδρούν» στις φαρμακολογικές θεραπείες. Πιστεύετε ότι τέτοιου είδους ανθρωπομορφικές εκφράσεις περιγράφουν ικανοποιητικά αυτό που παρατηρείται στο εργαστήριο;
«Η Ανοσολογία ξεκίνησε και ανδρώθηκε ως επιστήμη έχοντας στο κέντρο της τον άνθρωπο. Ετσι, συχνά για τη διατύπωση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν από την έρευνα χρησιμοποιήθηκαν λέξεις που εκφράζουν αισθήματα και συμπεριφορές αποκλειστικά ανθρώπινες, όπως για παράδειγμα οι λέξεις φρίκη, ανοχή, κίνδυνος, εκφυλισμός, αγνωσία, τιμιότης, ευεργετικός, κακός κ.ο.κ. Με την ίδια ευκολία αποδόθηκαν και στους παθογόνους παράγοντες ανθρώπινες ιδιότητες. Ετσι, ιοί, παράσιτα και άλλοι μικροοργανισμοί αναπτύσσουν "στρατηγικές" για να εξαπατήσουν το ανοσολογικό σύστημα λες και διαθέτουν ανθρώπινο μυαλό που προσχεδιάζει την κατάλληλη κίνησή τους. Αυτός ο ανθρωπομορφισμός που υιοθετήθηκε κατά την ερμηνεία των πειραματικών παρατηρήσεων οδήγησε και οδηγεί συχνά σε ολικώς ή μερικώς εσφαλμένα συμπεράσματα σχετικά με την οργάνωση και τη λειτουργία του ανοσολογικού συστήματος. Ετσι καταλήξαμε σε ιδέες-δόγματα ότι η άμυνα του οργανισμού εναντίον των παθογόνων παραγόντων ασκείται με τη βοήθεια υποδοχέων απολύτως ειδικών για κάθε μικροοργανισμό και ότι το ανοσολογικό σύστημα δεν αναγνωρίζει τα αντιγόνα του ίδιου του οργανισμού. Εν τούτοις, παλαιότερες αλλά κυρίως σύγχρονες μελέτες, που συναντούν μεγάλες δυσκολίες στο να γίνουν αποδεκτές αφού δεν συμφωνούν με αυτές τις κατεστημένες ιδέες, έχουν δείξει σαφώς ότι το ανοσολογικό σύστημα όχι μόνον είναι ικανό να αναγνωρίζει όλα τα αντιγόνα του ίδιου του οργανισμού, αλλά και πολύ μεγάλο ποσοστό των υποδοχέων του, διά μέσου των οποίων ασκεί τις δράσεις του, είναι πολυειδικοί, δηλαδή είναι ικανοί να αναγνωρίζουν εξίσου καλά τα αντιγόνα του εαυτού και του ξένου. Καταλήγοντας, θα έλεγα ότι τουλάχιστον όσον αφορά το ανοσολογικό σύστημα, τα εργαστηριακά αποτελέσματα απέχουν πολύ από τις καθιερωμένες ιδέες».
Αν, όπως λέτε, ο ανθρωπομορφισμός στην έρευνα των μικροοργανισμών αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για τη βαθύτερη κατανόησή τους και τη συνήθη αιτία που η Ιατρική αδυνατεί να τους αντιμετωπίσει, τότε πώς θα μπορούσαμε να τον υπερβούμε;
«Το ερώτημά σας σχετίζεται άμεσα με την αποτυχία παραγωγής εμβολίου κατά του AIDS. Στην πραγματικότητα αυτή η αποτυχία δεν αφορά μονάχα τον ιό του AIDS αλλά γενικότερα την παραγωγή εμβολίων τα τελευταία είκοσι χρόνια. Ετσι, εάν εξετάσουμε όσο πιο αντικειμενικά μπορούμε αυτό τον τομέα, θα διαπιστώσουμε ότι η πρόοδος που έχει επιτευχθεί είναι περιθωριακή και δυσανάλογη σε σχέση τόσο με τα ποσά που δαπανήθηκαν όσο και με τον αριθμό των επιστημόνων που ασχολήθηκαν. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι σήμερα οι ερευνητές έχουν στη διάθεσή τους ένα μεγάλο αριθμό από εξελιγμένες τεχνικές της μοριακής βιολογίας και της γενετικής μηχανικής που προσφέρουν πολλές δυνατότητες.
Μου φαίνεται αδιανόητο να σκεφτεί κανείς ότι τόσοι ερευνητές, με τέτοια μέσα στη διάθεσή τους, απέτυχαν επειδή δεν είναι ικανοί. Αντίθετα, θεωρώ ότι μάλλον έχουμε φτάσει στα όρια των δυνατοτήτων που μας προσφέρει ο εμβολιασμός. Νομίζω ότι οι παθογόνοι παράγοντες εναντίον των οποίων έχουν παραχθεί επιτυχώς εμβόλια φέρουν αντιγονικές δομές που διαφέρουν σημαντικά από αυτές του ίδιου του οργανισμού και επομένως αναγνωρίζονται ως ξένες. Ενεργοποιούν το ανοσολογικό σύστημα και αδρανοποιούνται από αυτό. Οι υπόλοιποι παθογόνοι παράγοντες, που είναι και το μεγαλύτερο μέρος, φέρουν αντιγονικές δομές που είναι παραπλήσιες ή ακόμη και ίδιες με αυτές του οργανισμού και αναγνωρίζονται ως τέτοιες από το ανοσολογικό σύστημα, που παραμένει αδρανές. Αυτές οι απόψεις μπορεί να ισχύουν επίσης και για τον ιό του AIDS. Αλλά ειδικά γι' αυτό τον ιό η εικόνα περιπλέκεται αφάνταστα λόγω της ιδιαιτερότητάς του να πολλαπλασιάζεται μέσα στα κύτταρα του ανοσολογικού συστήματος και να τα καταστρέφει.
«Το ερώτημά σας σχετίζεται άμεσα με την αποτυχία παραγωγής εμβολίου κατά του AIDS. Στην πραγματικότητα αυτή η αποτυχία δεν αφορά μονάχα τον ιό του AIDS αλλά γενικότερα την παραγωγή εμβολίων τα τελευταία είκοσι χρόνια. Ετσι, εάν εξετάσουμε όσο πιο αντικειμενικά μπορούμε αυτό τον τομέα, θα διαπιστώσουμε ότι η πρόοδος που έχει επιτευχθεί είναι περιθωριακή και δυσανάλογη σε σχέση τόσο με τα ποσά που δαπανήθηκαν όσο και με τον αριθμό των επιστημόνων που ασχολήθηκαν. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι σήμερα οι ερευνητές έχουν στη διάθεσή τους ένα μεγάλο αριθμό από εξελιγμένες τεχνικές της μοριακής βιολογίας και της γενετικής μηχανικής που προσφέρουν πολλές δυνατότητες.
Μου φαίνεται αδιανόητο να σκεφτεί κανείς ότι τόσοι ερευνητές, με τέτοια μέσα στη διάθεσή τους, απέτυχαν επειδή δεν είναι ικανοί. Αντίθετα, θεωρώ ότι μάλλον έχουμε φτάσει στα όρια των δυνατοτήτων που μας προσφέρει ο εμβολιασμός. Νομίζω ότι οι παθογόνοι παράγοντες εναντίον των οποίων έχουν παραχθεί επιτυχώς εμβόλια φέρουν αντιγονικές δομές που διαφέρουν σημαντικά από αυτές του ίδιου του οργανισμού και επομένως αναγνωρίζονται ως ξένες. Ενεργοποιούν το ανοσολογικό σύστημα και αδρανοποιούνται από αυτό. Οι υπόλοιποι παθογόνοι παράγοντες, που είναι και το μεγαλύτερο μέρος, φέρουν αντιγονικές δομές που είναι παραπλήσιες ή ακόμη και ίδιες με αυτές του οργανισμού και αναγνωρίζονται ως τέτοιες από το ανοσολογικό σύστημα, που παραμένει αδρανές. Αυτές οι απόψεις μπορεί να ισχύουν επίσης και για τον ιό του AIDS. Αλλά ειδικά γι' αυτό τον ιό η εικόνα περιπλέκεται αφάνταστα λόγω της ιδιαιτερότητάς του να πολλαπλασιάζεται μέσα στα κύτταρα του ανοσολογικού συστήματος και να τα καταστρέφει.
Για τους άλλους ιούς και παθογόνους παράγοντες είναι πιθανό στο μακρινό μέλλον, όταν οι γνώσεις μας για την οργάνωση και τη λειτουργία του ανοσολογικού συστήματος θα έχουν βελτιωθεί σημαντικά, να μπορέσουμε να επέμβουμε στο ανοσολογικό σύστημα με σκοπό να αυξήσουμε επαρκώς αλλά και με ειδικό τρόπο τη διαφορά μεταξύ των αντιγονικών δομών του ξένου και του εαυτού».
Σήμερα η ανοσοενζυμική μέθοδος ELISA αποτελεί διεθνώς την πλέον αποτελεσματική μέθοδο για την ανίχνευση ιών όπως αυτός του AIDS. Υπήρξατε αναμφίβολα ένας βασικός πρωταγωνιστής στην ανακάλυψη αυτής της διαγνωστικής μεθόδου. Και όμως, αυτό το γεγονός δεν είναι ευρύτερα γνωστό. Πού αποδίδετε αυτήν την παράβλεψη;
«Συμφωνώ απολύτως ότι οι ανοσοενζυμικές τεχνικές, που συχνά αναφέρονται ως ELISA (ακρωνύμιο του Enzyme Linked Immunosorbent Assay), είναι οι πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες τεχνικές για την ποιοτική και ποσοτική ανίχνευση διαφόρων ουσιών και μορίων. Μου είναι πιο δύσκολο να απαντήσω στο δεύτερο μέρος της ερώτησής σας. Ισως μια τέτοια παράβλεψη να ξεκινάει από την αρχή, μια και οι πρώτες δημοσιεύσεις μου τόσο για την ποιοτική όσο και για την ποσοτική εφαρμογή των ανοσοενζυμικών τεχνικών έγιναν σε γαλλικά περιοδικά και στη γαλλική γλώσσα. Σήμερα είναι πιο σαφές: αν δεν δημοσιεύσεις στα αγγλικά, μην περιμένεις ανταπόκριση. Εκείνη την εποχή όμως (1966-1969) τα πράγματα δεν ήταν ακόμη τόσο εμφανή. Θα έλεγα επίσης ότι εξαιτίας μιας τυπικά ευρωπαϊκής αφέλειας και ενός προσωπικού ρομαντισμού δεν διεκδίκησα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, όπως θα έπρεπε να είχα κάνει. Με αποτέλεσμα, λίγα χρόνια αργότερα, μια μεγάλη φαρμακοβιομηχανία να κατοχυρώσει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στον τομέα».
Ε 4-4-2009
Σήμερα η ανοσοενζυμική μέθοδος ELISA αποτελεί διεθνώς την πλέον αποτελεσματική μέθοδο για την ανίχνευση ιών όπως αυτός του AIDS. Υπήρξατε αναμφίβολα ένας βασικός πρωταγωνιστής στην ανακάλυψη αυτής της διαγνωστικής μεθόδου. Και όμως, αυτό το γεγονός δεν είναι ευρύτερα γνωστό. Πού αποδίδετε αυτήν την παράβλεψη;
«Συμφωνώ απολύτως ότι οι ανοσοενζυμικές τεχνικές, που συχνά αναφέρονται ως ELISA (ακρωνύμιο του Enzyme Linked Immunosorbent Assay), είναι οι πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες τεχνικές για την ποιοτική και ποσοτική ανίχνευση διαφόρων ουσιών και μορίων. Μου είναι πιο δύσκολο να απαντήσω στο δεύτερο μέρος της ερώτησής σας. Ισως μια τέτοια παράβλεψη να ξεκινάει από την αρχή, μια και οι πρώτες δημοσιεύσεις μου τόσο για την ποιοτική όσο και για την ποσοτική εφαρμογή των ανοσοενζυμικών τεχνικών έγιναν σε γαλλικά περιοδικά και στη γαλλική γλώσσα. Σήμερα είναι πιο σαφές: αν δεν δημοσιεύσεις στα αγγλικά, μην περιμένεις ανταπόκριση. Εκείνη την εποχή όμως (1966-1969) τα πράγματα δεν ήταν ακόμη τόσο εμφανή. Θα έλεγα επίσης ότι εξαιτίας μιας τυπικά ευρωπαϊκής αφέλειας και ενός προσωπικού ρομαντισμού δεν διεκδίκησα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, όπως θα έπρεπε να είχα κάνει. Με αποτέλεσμα, λίγα χρόνια αργότερα, μια μεγάλη φαρμακοβιομηχανία να κατοχυρώσει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στον τομέα».
Ε 4-4-2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου