Επιμέλεια: ΟΛΓΑ ΚΟΛΙΑΤΣΟΥ koliatsu@enet.gr
Ο πρώτος άνθρωπος στο Διάστημα -Γιούρι Γκαγκάριν- δήλωσε το 1961 πως «εκεί ψηλά δεν αντίκρισε κανέναν θεό». Ο ουρανός των αστροναυτών παραμένει μέχρι σήμερα μια στενή σφαίρα λίγων εκατοντάδων χλμ. από τη Γη, αντιθέτως ο ουρανός των αστρονόμων επεκτείνεται σε δισεκατομμύρια έτη φωτός. Ομως, κι αυτός παραμένει στα όρια του ορατού σύμπαντος.
Η αστρονομία είναι επιστήμη πολύ παλαιότερη ακόμη κι από τη βιολογία και πήρε τη σύγχρονη μορφή της πριν από ακριβώς τέσσερις αιώνες με τις πρώτες παρατηρήσεις από τηλεσκόπιο -νεοεφευρεθέν, τότε, στην Ολλανδία όργανο. Η επέτειος αυτή υπήρξε μία αφορμή για την UNESCO και τη Διεθνή Αστρονομική Ενωση ν' ανακηρύξουν την τρέχουσα εβδομάδα το 2009 Ετος Αστρονομίας. Ωστόσο, ήδη πριν από το 1609 το στερέωμα ετύγχανε περισσότερης μελέτης απ' ό,τι οποιαδήποτε άλλη σφαίρα της φύσης.
Ελεφάντινη πλακέτα
Το παλαιότερο δείγμα ανθρώπινου ενδιαφέροντος για τον ουράνιο θόλο είναι πιθανότατα η ελεφάντινη πλακέτα από σπήλαιο του Μπλάουμποϊρεν (γερμανικό κρατίδιο Βάδης - Βιρτεμβέργης) ηλικίας περίπου 30.000-35.000 ετών. Απεικονίζει μία μορφή με ορθωμένα χέρια και σειρές σκαλισμένων σημείων, τα οποία θυμίζουν έναστρο ουρανό και θα μπορούσαν να είναι καλλιτεχνική μαρτυρία ουράνιων παρατηρήσεων. Το αργότερο μετά την καθιέρωση των αγροτικών καλλιεργειών ο άνθρωπος άρχισε να ενδιαφέρεται συστηματικά για τα ουράνια φαινόμενα και για λόγους καθαρά πρακτικούς -σπορά και σοδειές ακολουθούσαν τους ρυθμούς των εποχών και την πορεία του ηλιακού δίσκου. Αμφιλεγόμενη εξακολουθεί να είναι η σχέση των ουράνιων παρατηρήσεων με κατασκευές όπως το Στόουνχεντζ και πολύ αρχαιότερα κυκλικά κτίσματα στην κεντρική Ευρώπη. Σε εξελιγμένους πολιτισμούς της τρίτης χιλιετίας π.Χ. η συστηματική αστρονομία ήταν ήδη αναγνωρισμένος ερευνητικός τομέας, όμως η ενασχόληση με άστρα κι αστερισμούς δεν αναζητούσε ακόμη αίτια.
Μόνον στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό ο Ουρανός κατέστη και θεωρητικώς ενδιαφέρων κι η ενασχόληση μ' αυτόν αποτέλεσε πρότυπο για τη μετέπειτα επιστήμη της αστρονομίας. Ο Αριστοτέλης είχε, λόγω εμπειρικών μελετών, κάθε λόγο να υποθέτει πως στον Ουρανό όλα αποτελούνταν από υλικό διαφορετικό των τεσσάρων στοιχείων που συνθέτουν τον επίγειο κόσμο της ύλης και πως γι' αυτό το «πέμπτο στοιχείο» θα 'πρεπε να ισχύουν και εντελώς άλλοι φυσικοί νόμοι. Και στην ελληνιστική εποχή, όταν εμφανίστηκε ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ, ο Ουρανός ήταν μάλλον κατάλληλη μεταφορά για «το βασίλειο που δεν ήταν του κόσμου ετούτου».
Η ιδέα ότι στο ορατό στερέωμα ισχύουν πολύ «γήινες» συνθήκες εξαπλώθηκε μέσω των παρατηρήσεων με τηλεσκόπιο -όρη στη Σελήνη, αργότερα πολικοί πάγοι στον Αρη και προσφάτως σχήματα στο χρωματικό φάσμα αστρικού φωτός, που δημιουργήθηκαν από υλικά γνωστά στη Γη. Ο Γαλιλαίος μάλλον δεν ήταν ο πρώτος που έκανε στην Πάδοβα ουράνιες παρατηρήσεις με τηλεσκόπιο. Ενα καλοκαίρι νωρίτερα ο Γερμανός ζωγράφος Ανταμ Ελσάιμερ απεικόνισε στον πίνακά του «Η φυγή στην Αίγυπτο» την ταινία του γαλαξία κι επάνω της μεμονωμένα άστρα, που δεν διακρίνονται διά γυμνού οφθαλμού, σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα κυριακάτικου φύλλου της «Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε».
Ο Γαλιλαίος
Ωστόσο, η ιστορία των ουράνιων ανακαλύψεων ξεκίνησε με τον Γαλιλαίο -κι όσο βαθύτερα έβλεπε κανείς στο σύμπαν, τόσο μεγαλύτερο γινόταν το πεδίο των ερευνών. Μόλις τον 20ό αιώνα κατέστησαν σαφείς οι αληθινές του διαστάσεις: από τη Γη είναι ορατοί περίπου εκατό δισεκατομμύρια γαλαξίες και καθένας αποτελείται από εκατοντάδες δισεκατομμύρια άστρα! Σ' αυτά έρχονται να προστεθούν διαστρικά νεφελώματα και σκοτεινή ύλη, που γίνεται αντιληπτή μόνον λόγω της βαρύτητας που ασκεί. Εδώ και λίγα χρόνια είναι δυνατόν να εντοπιστούν απομακρυσμένοι πλανήτες, που περιστρέφονται γύρω από άστρα διαφορετικά από τον Ηλιο μας.
Η αστρονομία γνωρίζει μια χρυσή εποχή - κι αυτό τα τελευταία 400 χρόνια. Οι νέες ανακαλύψεις δεν θα συμπληρώσουν απλώς τον μακρόκοσμο του Γαλιλαίου -σχεδόν καθημερινά γίνονται νέες συγκλονιστικές ανακαλύψεις. Πριν από μία 10ετία διαπιστώθηκε χάρη στο «Hubble» ότι σ' ολόκληρο το σύμπαν είναι διάσπαρτο ένα υλικό, το οποίο διαρκώς διαστέλλει τον διαγαλαξιακό χώρο κι οι επιστήμονες δεν έχουν την παραμικρή ιδέα τι θα μπορούσε να είναι.
Είναι πιθανόν, πολλές μελλοντικές ανακαλύψεις για τον υλικό κόσμο να γίνουν αποκλειστικώς στον ουράνιο θόλο. Ο νέος επιταχυντής σωματιδίων της Γενεύης μπορεί να υπόσχεται σημαντικά βήματα προόδου, ωστόσο η φυσική υψηλών ενεργειακών πεδίων θ' αντιμετωπίζει ολοένα μεγαλύτερες δυσκολίες στην κατασκευή μεγαλύτερων επιταχυντών. Αντιθέτως, οι τεχνικές δυνατότητες της αστρονομίας δεν θα εξαντληθούν για πολύ καιρό. Ηδη σχεδιάζονται μεγαλύτερα και τελειότερα τηλεσκόπια -και δεν είναι πολύ «φουτουριστική» η εικόνα ολόκληρου στόλου διαστημικών τηλεσκοπίων, που θα συντονίζονται και θα λειτουργούν βάσει νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων και θα ερευνούν την ατμόσφαιρα πλανητών παρόμοιων με τη Γη.
Η χρυσή εποχή της αστρονομίας θα συνεχιστεί πιθανότατα ακόμη κι όταν επάνω στη Γη θα έχει καταμετρηθεί και το τελευταίο έντομο και θα έχουν αποκωδικοποιηθεί και τα τελευταία γονιδιώματα. Ο ουράνιος θόλος παραμένει ανεξάντλητο πεδίο ερευνών. Οι πρωταρχικές στιγμές από τη δημιουργία του σύμπαντος παραμένουν στο σκότος και προς το παρόν δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα προοπτική να εξιχνιαστούν μέσω παρατήρησης. Ο Ουρανός των αστρονόμων είναι μικρότερος απ' ό,τι το σύμπαν. Και η επιστημονική περιέργεια δεν μπορεί να διεισδύσει ούτε καν σ' όλα εκείνα που θεωρούνται «ετούτου του κόσμου». *
Ελεφάντινη πλακέτα
Το παλαιότερο δείγμα ανθρώπινου ενδιαφέροντος για τον ουράνιο θόλο είναι πιθανότατα η ελεφάντινη πλακέτα από σπήλαιο του Μπλάουμποϊρεν (γερμανικό κρατίδιο Βάδης - Βιρτεμβέργης) ηλικίας περίπου 30.000-35.000 ετών. Απεικονίζει μία μορφή με ορθωμένα χέρια και σειρές σκαλισμένων σημείων, τα οποία θυμίζουν έναστρο ουρανό και θα μπορούσαν να είναι καλλιτεχνική μαρτυρία ουράνιων παρατηρήσεων. Το αργότερο μετά την καθιέρωση των αγροτικών καλλιεργειών ο άνθρωπος άρχισε να ενδιαφέρεται συστηματικά για τα ουράνια φαινόμενα και για λόγους καθαρά πρακτικούς -σπορά και σοδειές ακολουθούσαν τους ρυθμούς των εποχών και την πορεία του ηλιακού δίσκου. Αμφιλεγόμενη εξακολουθεί να είναι η σχέση των ουράνιων παρατηρήσεων με κατασκευές όπως το Στόουνχεντζ και πολύ αρχαιότερα κυκλικά κτίσματα στην κεντρική Ευρώπη. Σε εξελιγμένους πολιτισμούς της τρίτης χιλιετίας π.Χ. η συστηματική αστρονομία ήταν ήδη αναγνωρισμένος ερευνητικός τομέας, όμως η ενασχόληση με άστρα κι αστερισμούς δεν αναζητούσε ακόμη αίτια.
Μόνον στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό ο Ουρανός κατέστη και θεωρητικώς ενδιαφέρων κι η ενασχόληση μ' αυτόν αποτέλεσε πρότυπο για τη μετέπειτα επιστήμη της αστρονομίας. Ο Αριστοτέλης είχε, λόγω εμπειρικών μελετών, κάθε λόγο να υποθέτει πως στον Ουρανό όλα αποτελούνταν από υλικό διαφορετικό των τεσσάρων στοιχείων που συνθέτουν τον επίγειο κόσμο της ύλης και πως γι' αυτό το «πέμπτο στοιχείο» θα 'πρεπε να ισχύουν και εντελώς άλλοι φυσικοί νόμοι. Και στην ελληνιστική εποχή, όταν εμφανίστηκε ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ, ο Ουρανός ήταν μάλλον κατάλληλη μεταφορά για «το βασίλειο που δεν ήταν του κόσμου ετούτου».
Η ιδέα ότι στο ορατό στερέωμα ισχύουν πολύ «γήινες» συνθήκες εξαπλώθηκε μέσω των παρατηρήσεων με τηλεσκόπιο -όρη στη Σελήνη, αργότερα πολικοί πάγοι στον Αρη και προσφάτως σχήματα στο χρωματικό φάσμα αστρικού φωτός, που δημιουργήθηκαν από υλικά γνωστά στη Γη. Ο Γαλιλαίος μάλλον δεν ήταν ο πρώτος που έκανε στην Πάδοβα ουράνιες παρατηρήσεις με τηλεσκόπιο. Ενα καλοκαίρι νωρίτερα ο Γερμανός ζωγράφος Ανταμ Ελσάιμερ απεικόνισε στον πίνακά του «Η φυγή στην Αίγυπτο» την ταινία του γαλαξία κι επάνω της μεμονωμένα άστρα, που δεν διακρίνονται διά γυμνού οφθαλμού, σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα κυριακάτικου φύλλου της «Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε».
Ο Γαλιλαίος
Ωστόσο, η ιστορία των ουράνιων ανακαλύψεων ξεκίνησε με τον Γαλιλαίο -κι όσο βαθύτερα έβλεπε κανείς στο σύμπαν, τόσο μεγαλύτερο γινόταν το πεδίο των ερευνών. Μόλις τον 20ό αιώνα κατέστησαν σαφείς οι αληθινές του διαστάσεις: από τη Γη είναι ορατοί περίπου εκατό δισεκατομμύρια γαλαξίες και καθένας αποτελείται από εκατοντάδες δισεκατομμύρια άστρα! Σ' αυτά έρχονται να προστεθούν διαστρικά νεφελώματα και σκοτεινή ύλη, που γίνεται αντιληπτή μόνον λόγω της βαρύτητας που ασκεί. Εδώ και λίγα χρόνια είναι δυνατόν να εντοπιστούν απομακρυσμένοι πλανήτες, που περιστρέφονται γύρω από άστρα διαφορετικά από τον Ηλιο μας.
Η αστρονομία γνωρίζει μια χρυσή εποχή - κι αυτό τα τελευταία 400 χρόνια. Οι νέες ανακαλύψεις δεν θα συμπληρώσουν απλώς τον μακρόκοσμο του Γαλιλαίου -σχεδόν καθημερινά γίνονται νέες συγκλονιστικές ανακαλύψεις. Πριν από μία 10ετία διαπιστώθηκε χάρη στο «Hubble» ότι σ' ολόκληρο το σύμπαν είναι διάσπαρτο ένα υλικό, το οποίο διαρκώς διαστέλλει τον διαγαλαξιακό χώρο κι οι επιστήμονες δεν έχουν την παραμικρή ιδέα τι θα μπορούσε να είναι.
Είναι πιθανόν, πολλές μελλοντικές ανακαλύψεις για τον υλικό κόσμο να γίνουν αποκλειστικώς στον ουράνιο θόλο. Ο νέος επιταχυντής σωματιδίων της Γενεύης μπορεί να υπόσχεται σημαντικά βήματα προόδου, ωστόσο η φυσική υψηλών ενεργειακών πεδίων θ' αντιμετωπίζει ολοένα μεγαλύτερες δυσκολίες στην κατασκευή μεγαλύτερων επιταχυντών. Αντιθέτως, οι τεχνικές δυνατότητες της αστρονομίας δεν θα εξαντληθούν για πολύ καιρό. Ηδη σχεδιάζονται μεγαλύτερα και τελειότερα τηλεσκόπια -και δεν είναι πολύ «φουτουριστική» η εικόνα ολόκληρου στόλου διαστημικών τηλεσκοπίων, που θα συντονίζονται και θα λειτουργούν βάσει νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων και θα ερευνούν την ατμόσφαιρα πλανητών παρόμοιων με τη Γη.
Η χρυσή εποχή της αστρονομίας θα συνεχιστεί πιθανότατα ακόμη κι όταν επάνω στη Γη θα έχει καταμετρηθεί και το τελευταίο έντομο και θα έχουν αποκωδικοποιηθεί και τα τελευταία γονιδιώματα. Ο ουράνιος θόλος παραμένει ανεξάντλητο πεδίο ερευνών. Οι πρωταρχικές στιγμές από τη δημιουργία του σύμπαντος παραμένουν στο σκότος και προς το παρόν δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα προοπτική να εξιχνιαστούν μέσω παρατήρησης. Ο Ουρανός των αστρονόμων είναι μικρότερος απ' ό,τι το σύμπαν. Και η επιστημονική περιέργεια δεν μπορεί να διεισδύσει ούτε καν σ' όλα εκείνα που θεωρούνται «ετούτου του κόσμου». *
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 13/01/2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου