ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΧΕΙΡΩΝΑΣ Ο ΟΙΚΟΛΟΓΟΣ

Σωτηρία του πλανήτη: μια νέα θρησκεία;
Της ΒΙΚΗΣ ΤΣΙΩΡΟΥ
Οι κλιματικές αλλαγές έχουν κινητοποιήσει τους επιστήμονες που μελετούν το φαινόμενο, τους μηχανικούς που αναζητούν λύσεις μέσω της νέας τεχνολογίας και τους οικονομολόγους που υπολογίζουν το κόστος. Τώρα, όμως το φαινόμενο αρχίζει να παίρνει και μια πνευματική διάσταση, η οποία το μεταλλάσσει, όπως ισχυρίζονται μερικοί, σε μια νέα θρησκεία του 21ου αιώνα. Σε μια νέα οικολογική πνευματικότητα.
Πριν από μερικούς μήνες -όπως διαβάζουμε στην εφημερίδα «Ελ Παΐς»- ο Αλ Γκορ είχε πάει στη Σεβίλλη προκειμένου να μιλήσει για το κίνημά του κατά των κλιματικών αλλαγών στον πλανήτη. Είχε ανεβεί στο βήμα και για νιοστή φορά άρχισε να επαναλαμβάνει με ακρίβεια τον ίδιο λόγο που βγάζει εδώ και πολλά χρόνια πάνω για σ' το θέμα. Τότε κάποιος από το ακροατήριο τον ρώτησε πώς είναι δυνατόν να επαναλαμβάνει τον ίδιο ακριβώς λόγο κάθε φορά και ο Γκορ απάντησε: «Αυτό συμβαίνει γιατί είμαι ένας άνθρωπος που έχει μια αποστολή. Γι' αυτό μπορώ να λέω τα ίδια πράγματα χωρίς να χάνω τη δύναμη και το όραμά μου. Γιατί υπάρχει ένα μήνυμα στο λόγο μου, μήνυμα στο οποίο πιστεύω διακαώς». Δεν διστάζει μάλιστα, ο θεοσεβούμενος Γκορ, προκειμένου να πείσει το ακροατήριό του, να εμφανιστεί σαν άλλος Νώε, αφού είχε πει: «Ο Θεός είχε ζητήσει από τον Νώε να σώσει όλα τα όντα της Γης, ε, λοιπόν αυτός είναι και ο δικός μας σκοπός σήμερα». Τα 1.700 μέλη του κινήματος Γκορ βρίσκονται διασκορπισμένα σε ολόκληρο τον κόσμο και έχουν μεταξύ τους μια «πνευματική επικοινωνία», όπως δηλώνει ο αρχηγός τους. «Η δομή που έχει οργανώσει ο Γκορ είναι σχεδόν θρησκευτική, με οπαδούς που διαδίδουν τον ορθό λόγο, όπως ο Ιησούς», λέει ο βιολόγος Μιγκέλ Ντελίμπεθ ντε Κάστρο. «Οι επιστήμονες επιμένουμε στο ότι πρέπει να αναλύουμε με τη λογική τα προβλήματα, όμως σίγουρα μεγαλύτερο αντίκτυπο έχει το συγκινησιακό μήνυμα και μάλιστα αν εμπλέκεται σε αυτό και κάποια ανώτατη δύναμη. Αυτό βοηθά στο να κινητοποιηθούν οι άνθρωποι για κάτι μαγικό. Ο Αλ Γκορ θεωρείται ένας άνθρωπος που έχει να διεκπεραιώσει μια αποστολή, ενώ εγώ δεν βασίζομαι πολύ στον Μεσσία για να λύσω το όποιο πρόβλημα. Απλώς προειδοποιώ την κοινωνία για το τι συμβαίνει και εκείνη πρέπει να αποφασίσει για το τι θα πράξει. Βεβαίως, εγώ είμαι λιγότερο αποτελεσματικός. Αντίθετα ο Γκορ απέδειξε πως μπορεί να κινητοποιήσει πολύ περισσότερους και αυτό έχει σχέση με την πίστη και όχι με τη λογική».ΦανατισμόςΤο παράδειγμα του Αλ Γκορ είναι ίσως το πιο φανερό, όμως δεν είναι το μοναδικό. Φράσεις όπως: «Πρέπει να σώσουμε τον πλανήτη», «Εχουμε μια αποστολή», «Ο άνθρωπος ευθύνεται» (ο αμαρτωλός δηλαδή), «Εφτασε η αλλαγή του κλίματος στον κόσμο» (η τιμωρία, δηλαδή), ακούγονται όλο και πιο συχνά. «Το οικολογικό μήνυμα με θρησκευτικά στοιχεία έχει περάσει στην κοινωνία», λέει ένας άλλος Ισπανός βιολόγος, ο Βίκτορ Βινιουάλεθ: «Τα φανατικά οικολογικά κινήματα έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά με σχολές που βασίζονται σε θρησκευτικά δόγματα. Κάθε μέρα και πιο συχνά ακούγεται η άποψη ότι ο άνθρωπος είναι καταραμένος, προκαλεί την καταστροφή και πρέπει να εξοριστεί από τους τελευταίους παραδείσους της Γης».Σχεδόν όλες οι θρησκείες έχουν στο κέντρο τους την ιδέα τού πλησίον. Αν διευρύνουμε τον όρο, τότε ποιος είναι ο πλησίον; Σήμερα γνωρίζουμε πως στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο οι συνέπειες των όσων κάνουμε εδώ και τώρα επηρεάζουν και εκείνους που βρίσκονται μακριά τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο. Αν κατασκευάσουμε ένα φράγμα σε ένα ωραίο τοπίο, τα δισέγγονά μας δεν θα μπορούν να το απολαύσουν.«Ολες οι θρησκείες έχουν τις ρίζες τους στην πίστη», τονίζει ένας από τους 200 πρεσβευτές του Γκορ, ο Χουάν Νεγκρίγιο, «και με αυτή την έννοια μπορεί να υπάρξει σύγχυση μεταξύ ενός οικολογικού μηνύματος και ενός θρησκευτικού. Ομως το ίδιο συμβαίνει και με επιστημονικά θέματα: παραδείγματος χάριν δεν μπορούμε να αγγίξουμε, να μυρίσουμε, να ζυγίσουμε ή να δούμε το διοξείδιο του άνθρακα. Κι όμως η επιστημονική κοινότητα πιστεύει στην ύπαρξή του».Το φλερτ ανάμεσα στην οικολογία και την πνευματικότητα δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Το 1966 υπήρξε μια χρονολογία - κλειδί. Εκείνη τη χρονιά δημοσιεύτηκε το «Επιστήμη και Επιβίωση» του Burry Commoner, ένα από τα βασικά βιβλία των οικολογικών ρευμάτων, θρησκευτικής σχεδόν έμπνευσης. «Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα αναδύθηκαν πολλά θρησκευτικά, πνευματικά και πνευματιστικά κινήματα, τα οποία χαρακτηρίζονταν από τη μίξη διάφορων στοιχείων», λέει ο φιλόσοφος Χοσέ Αντόνιο Μαρίνα. «Για μένα σημαντικό είναι οι συντελεστές αυτής της οικολογικής πνευματικότητας. Πιθανώς δημιουργήθηκε από το κίνημα των χίπις, τη στροφή στη φύση και έναν κάποιο πανθεϊσμό, που ήταν τότε του συρμού. Ετσι υπήρξε μια στροφή προς τη Γη την οποία αντιμετώπισαν σαν ένα ζωντανό ον και με την οποία απέκτησαν μια μυστικιστική σχέση. Θεωρίες όπως η "Deep Ecology" αναβάθμισαν την αξία του φυτικού κόσμου σε σημείο να συγκρίνουν την αποψίλωση ενός δάσους με τη δολοφονία Εβραίων σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Σε όλα αυτά προστέθηκε το ενδιαφέρον για την οικολογική ηθική, η οποία οδήγησε στην ανάγκη της προστασίας της φύσης. Ρόλο έπαιξε και η επιρροή των ανατολικών θρησκειών, σαν ένας light βουδισμός που προστατεύει όλες τις υπάρξεις σε ολόκληρο τον κόσμο». Ο διασημότερος συγγραφέας αυτών των ρευμάτων, ο James Lovelock με το βιβλίο του «Gaia» έκανε γνωστή μια νέα άποψη για τη Γη: δηλαδή αυτήν ενός μεγάλου οργανισμού, μιας ιδέας που έχει σχέση με τη θρησκεία γιατί βασίζεται στη διαίσθηση που ξεφεύγει από την επιστημονική σκέψη. «Οταν κυκλοφόρησε το βιβλίο στα μέσα της δεκαετίας του '70, απορρίφθηκε, αλλά με τον καιρό έχει γίνει αποδεκτό», λέει ο καθηγητής ηθικής φιλοσοφίας Χόρχε Ρίχμαν. «Δεν είναι τόσο σπάνια η σχέση ανάμεσα στη θρησκευτική και την οικολογική σκέψη. Ολες οι μεγάλες θρησκείες μοιράζονται την αίσθηση μιας παγκόσμιας επαφής με τον κόσμο». Αξίες, όχι θρησκείαΟμως τι σκέπτονται οι ίδιοι οι οικολόγοι; Οι περισσότεροι δεν βλέπουν κοινά σημεία με τη θρησκεία και δεν τους αρέσουν καθόλου αυτές οι απόψεις. «Δεν πρόκειται για μια υπόθεση θρησκευτικότητας, αλλά για αξίες. Εγώ -λέει ο διευθυντής της Γκρινπίς της Ισπανίας-, αισθάνομαι μέρος ενός κοινωνικού κινήματος πολιτών, το οποίο προσπαθεί να εισαγάγει στις αξίες μας πράγματα που δεν λαμβάνονται υπόψη, όπως είναι ο σεβασμός στον πλανήτη και αυτός ο σεβασμός πρέπει να αποτελεί μέρος του συνόλου των αξιών που ενστερνιζόμαστε. Αντίθετα, σε θρησκεία ανάγεται η οικονομική ανάπτυξη. Η δυτική κοινωνία μέσα στη διαδικασία παγκοσμιοποίησής της έχει στόχο, σχεδόν θρησκευτικό, την πραγμάτωση οικονομικών προνομίων με οποιοδήποτε κόστος».Το περίεργο σε αυτή τη συζήτηση είναι πως, με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι μεγάλες θρησκείες δεν έχουν δώσει ιδιαίτερη σημασία στο θέμα της οικολογίας. Για την καθολική Εκκλησία μεγαλύτερη σημασία έχει ο κίνδυνος που διατρέχει η καθολική οικογένεια, παρά ο πλανήτης.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 19/03/2008