Νερό και πολιτική

του Κώστα Δελήμπαση, Χημικού Μηχανικού

13/11/200 7

Ένας κόσμος χωρίς νερό θα ήταν ένας κόσμος χωρίς ζωή. Οι θάλασσες της προϊστορίας υπήρξαν το λίκνο μέσα στο οποίο γεννήθηκε η ζωή, προτού οι διάφορες μορφές της πατήσουν το χώμα της στεριάς.

Η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, από την αυγή της μέχρι τις μέρες μας είναι συνυφασμένη με το νερό και σημαδεμένη από αυτό. Οι μεγαλύτεροι πολιτισμοί της αρχαιότητας αναπτύχθηκαν γύρω από το νερό. Η ύπαρξη νερού ήταν κριτήριο για την επιλογή εγκατάστασης ανθρώπων και τη δημιουργία οργανωμένων κοινωνιών και οικισμών. Οι θάλασσες ήταν η οδός της εξερεύνησης και της εξάπλωσης του πολιτισμού σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Η δύναμη του νερού ήταν αυτή που κίνησε υδρόμυλους και παράγει σήμερα ηλεκτρική ενέργεια. Όμως αυτή η ίδια δύναμη του νερού ήταν η αιτία καταστροφής πόλεων και πολιτισμών, μεγαλοπρεπής όσο και τραγική υπόμνηση της δύναμης των στοιχείων της φύσης.

Στη γη υπάρχουν περίπου 1.400 εκατομμύρια κυβικά χιλιόμετρα νερού, ενώ το 70% της επιφάνειάς της καλύπτεται από νερό. Το 97% του νερού βρίσκεται στις θάλασσες και είναι ακατάλληλο για άμεση χρήση λόγω της περιεκτικότητάς του σε αλάτι. Όμως και από το 3% που απομένει, ένα μεγάλο ποσοστό βρίσκεται υπό τη μορφή πάγου στις πολικές περιοχές και στις κορυφές των βουνών. Λιγότερο από το ένα τρίτο βρίσκεται σε υπόγειους υδροφορείς (που δεν είναι πάντα εκμεταλλεύσιμοι) και υπό τη μορφή επιφανειακών υδάτων σε λίμνες και ποτάμια.

Η πρώτη καταγεγραμμένη συνθήκη που αφορούσε το νερό ήταν περίπου 4.500 χρόνια πριν. Δύο Σουμεριακές πόλεις-κράτη συνήψαν αυτή τη συνθήκη για να διευθετήσουν τις διενέξεις τους σχετικά με τον Τίγρη ποταμό. Από τότε μέχρι σήμερα η ιστορία έχει καταγράψει περίπου 3.600 παρόμοιες συμφωνίες. Οι περισσότερες από αυτές είχαν να κάνουν με ζητήματα πλοήγησης στις θάλασσες, έλεγχο ψαρότοπων, τα χωρικά ύδατα θαλασσών και λιμνών, την άρδευση από ποταμούς. Κατά τη διάρκεια του 20^ου αιώνα υπήρξε μια σαφής μετατόπιση του αντικειμένου των συνθηκών σε θέματα που αφορούν τη χρήση υδάτινων πόρων, τη διαχείριση και την προστασία τους. Από το 1820 μέχρι σήμερα , περισσότερες από 400 συμφωνίες αναφέρονται στο νερό ώς ένα «περιορισμένο φυσικό πόρο».

Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, το νερό μπορεί να αποτελέσει αιτία διαμάχης και συγκρούσεων μεταξύ γειτονικών χωρών, καθώς υπάρχουν περίπου 200 γεωγραφικές περιοχές των οποίων τα υδάτινα αποθέματα κατανέμονται μεταξύ δύο, τουλάχιστο, χωρών. Στις περιοχές αυτές κατοικεί σχεδόν το 40% του πληθυσμού της γης.

Ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα είναι αυτό της Μέσης Ανατολής, όπου όχι μόνο οι υδάτινοι πόροι είναι έτσι κι αλλιώς μικρότεροι σε σχέση με άλλες περιοχές, αλλά και άνισα κατανεμημένοι. Στο τέλος του προηγούμενου αιώνα η Τουρκία είχε υπό τον έλεγχό της 134 Km³, το Ισραήλ 2,2, η Ιορδανία 1,1, η Συρία 5,5 και η Σαουδική Αραβία 2,2. Δεν είναι τυχαίο πώς το στρατηγικό δόγμα του Ισραήλ περιέχει τη ρητή διατύπωση πως «κάθε παρενόχληση της ροής των νερών του Ιορδάνη ποταμού συνιστά αιτία πολέμου».

Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση που δείχνει πώς οι υδάτινοι πόροι μπορούν να χρησιμοποιηθούν ώς στρατηγικό όπλο, είναι εκείνη της Ινδίας και του Πακιστάν. Το Πακιστάν είναι μια χώρα με σημαντικές ελλείψεις νερού η οποία στηρίζεται σε μέγιστο βαθμό στα νερά της λεκάνης του Ινδού ποταμού, την οποία μοιράζεται με τη γειτονική Ινδία. Το 1960 υπεγράφη μεταξύ των 2 χωρών μια συνθήκη η οποία ορίζει την κατανομή των νερών των 6 ποταμών που κατεβαίνουν από το Θιβέτ, μέσω της Ινδίας. Η Ινδία έχει τη δυνατότητα να διακόψει τη ροή των ποταμών και ουσιαστικά να καταδικάσει το Πακιστάν σε έλλειψη νερού. Αυτή η απειλή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων έχει αποτελέσει εργαλείο εφάμιλλο της πυρηνικής ισχύος των δύο χωρών.

Το νερό μπορεί να αποτελεί αιτία διενέξεων μεταξύ κρατών, μπορεί να αποτελεί εργαλείο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, ενίοτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ώς στρατηγικό όπλο. Στην πραγματικότητα δεν τεκμηριώνεται ιστορικά ότι το νερό, ή η έλλειψή του, αποτέλεσε την αιτία πολέμων, αν και σε πολλές περιπτώσεις ήταν μέσο διεξαγωγής πολέμων και στρατηγικός στόχος. Είναι πιθανό να αποτελέσει στο μέλλον αιτία πολέμου; Πολλοί υποστηρίζουν αυτή την πιθανότητα, όμως η λογική λέει πώς ένας πόλεμος για το νερό δε μπορεί να έχει πολιτικά ή οικονομικά ερείσματα. Από την άλλη πλευρά «...αν κάποιος αναζητά αιτίες πολέμου, το νερό μπορεί να προσφέρει άφθονες...».

Το νερό είναι πρωτίστως κοινωνικό αγαθό και πηγή ζωής. Δυστυχώς όχι διαθέσιμο σε όλους στον ίδιο βαθμό και στην ίδια ποιότητα.

Ενώ στις βιομηχανικές χώρες το 100% του πληθυσμού έχει πρόσβαση σε πόσιμο νερό για την εξυπηρέτηση των αναγκών του, το ποσοστό αυτό πέφτει στο 80-85% στις χώρες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής και στο 50-60% στην Υποσαχάρια Αφρική. Ο μέσος Βόρειο-Αμερικανός καταναλώνει περίπου 6 φορές περισσότερο νερό από το μέσο Ινδό και 30 φορές από το μέσο Κενυάτη.

Η πρόσβαση σε νερό αποτελεί και βασικό παράγοντα προσωπικής και δημόσιας υγιεινής. Έτσι δεν είναι τυχαίο πώς η παιδική θνησιμότητα στην Υποσαχάρια Αφρική φτάνει στους 175 θανάτους ανά 1.000 παιδιά, ενώ ο αντίστοιχος αριθμός για τις βιομηχανικές χώρες είναι 6. Σχεδόν το 1/5 των παιδιών του πλανήτη στερούνται την ελάχιστη ποσότητα πόσιμου νερού, περίπου 20 λίτρα, που χρειάζεται για να πιούν, να διασφαλίσουν την προσωπική τους υγιεινή και να μαγειρευτεί ένα απλό γεύμα. Το αποτέλεσμα είναι οι κακές συνθήκες διατροφής και υγιεινής που αποτελούν την αφετηρία μιας σειράς ασθενειών που συντελούν στην παιδική θνησιμότητα.

Όμως και αρκετές χώρες που σήμερα απολαμβάνουν πλήρη ή σχετική επάρκεια νερού αναμένεται πώς θα αντιμετωπίσουν σημαντικά προβλήματα μέχρι το 2025. Προβλήματα που θα προκληθούν είτε από συνεχώς αυξανόμενες καταναλώσεις, είτε από συνεχώς μειούμενα αποθέματα, είτε από υποβάθμιση της ποιότητας λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Το νερό δε μπορεί να αντιμετωπιστεί ως μια συνήθης γεωπολιτική παράμετρος, αλλά ώς συστατικό στοιχείο του ανθρώπινου πολιτισμού. Ο πολιτισμός μας δε χαρακτηρίζεται μόνο από τα επιτεύγματα των προηγμένων κοινωνιών, αλλά και από την κατάσταση στην οποία ζούνε εκατομμύρια ανθρώπων στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες. Το νερό είναι δώρο της φύσης και η αφθονία του μπορεί να είναι παροδική, ακόμα και για τις ανεπτυγμένες χώρες.

Δείτε περισσότερα στοιχεία για το νερό στο Ψηφιακό Πάρκο νερού